Od kilku lat na stale gości na sklepowych półkach, pakowany osobno oraz jako składnik mieszanek warzyw liściastych. Taki sklepowy jarmuż pochodzi z upraw towaroch.

W Polsce jako warzywo jest znany od końca XIV wieku. Do niedawna niemal zupełnie niedoceniany i uprawiany tylko w niewielkiej ilości w ogródkach przydomowych jako warzywo dekoracyjne.

W podręczniku "Szczegółowa uprawa warzyw" dla studentów wydziałów rolniczych z 1977 roku widnieje zapis: " Spożycie tego warzywa należałoby w naszym kraju rozszerzyć, jarmuż ma bowiem wysoką wartość odżywczą, nie bez znaczenia jest też możliwość spożywania go późną jesienią i zimą". Wiele lat upłynęło od tego czasu, aż stał się w końcu zauważalny w sprzedaży i w diecie Polaków.

Obecnie jarmuż zaliczany jest do super warzyw, dzięki zawartości sulforanu , który jest silnym przeciwutleniaczem blokującym powstawanie nowotworowych mutacji DNA. Jednak antyrakowe właściwości są zachowane w obróbce na zimno  oraz pod warunkiem odpowiedniej obróbki cieplnej (do 76^oC przez 3-4 minuty). Zawiera również karotenoidy i duże ilości witaminy A,B,C,K oraz potas, wapń, żelazo i  bardzo mało kalorii.

Warto powrócić do uprawy jarmużu w ogrodach i na działkach. Ogromną zaletą tego warzywa jest jego mrozoodporność. Nie trzeba go zbierać i przechowywać, jak inne warzywa, lecz zrywać na bieżąco i w miarę potrzeby.

Zdj. Zbiór liści na bieżąco (zdj. Karina Krasoń)

Warto zaznaczyć, że jarmuż może być zbierany i spożywany w każdej fazie wzrostu. A przemarznięty jest smaczniejszy i delikatniejszy - traci swą nielubianą gorycz. Można śmiało stwierdzić, że jarmuż to zimowe warzywo sezonowe.

Roślina ta wykształciła zdolność przetrwania czasem wielkich mrozów. Może nawet zamarznąć. Po odwilży potrafi rozmrozić się i ponowić rozwój.

Po przemrożeniu zwiększa się w nim zawartość białka i cukrów, zmniejsza – witaminy C. Na pozostałe witaminy mróz nie ma wpływu.

Użytkowane są liście jarmużu, które  w zależności od odmiany mogą być jasnozielone, ciemnozielone lub fioletowo-purpurowe.

Opis botaniczny

Zielna, dwuletnia roślina o silnie rozwiniętym systemie korzeniowym.

I rok uprawy – gruba i silnie rozwinięta łodyga wysokości 10-110 cm. Wokół rozeta liści 25 do 40 długich i kędzierzawych barwy zielonej lub fioletowej.

II rok uprawy – tworzą się pędy kwiatostanowe. Kwitnie i tworzy owoce – nasiona tak, jak inne rośliny kapustne.

Wymagania klimatyczne

Mniejsze niż inne rośliny kapustne. Wymagania cieplne – roślina bardzo wytrzymała na niskie temperatury. Najlepiej rośnie w trakcie zimnych miesięcy. Korzystny klimat morski: umiarkowana temperatura i duża wilgotność powietrza.

Wymagania glebowe

Gleba: gliniasto-piaszczysta. Plonuje też zadawalająco na glebach słabszych. Dobre są  gleby dość wilgotne. Jest bardziej wytrzymały na suszę niż inne rośliny kapustne. Optymalny odczyn gleby - pH 6,5 – 7.

Przedplon

Po roślinach wcześnie schodzących z pola (najpóźniej do końca lipca): ziemniak wczesny, szpinak sałata - jarmuż jest często uprawiany na zbiór późny. Aby uniknąć wystąpienia chorób roślin kapustnych, nie należy uprawiać jarmużu po innych kapustnych. Poza tym, rośliny kapustne konkurują ze sobą o składniki pokarmowe.

Wymagania pokarmowe

Wysokie, przy średnim plonie 25 t z 1ha pobiera 150 kg azotu (N), 40 kg fosforu (P 2 O 5), 200 kg potasu (K₂O₅) i 140 kg wapnia(CaO). Stosuje się podobne nawożenie, jak dla kapusty głowiastej białej. Jarmuż nie wymaga nawożenia organicznego. Niezbędną ilość próchnicy zaleca się wprowadzić do gleby przy nawożeniu przedplonu.

Uwaga: nie stosować nadmiaru nawożenia azotowego, bowiem pogarsza to wartość biologiczną tego warzywa.

Odmiany

Niskie – cechują się krótszym okresem wegetacji i większą odpornością na mróz

Wysokie – wykazują cechy przeciwne do odmian niskich

Do ogrodu i na działkę bardziej odpowiednie są odmiany niskie, które mniej są uszkadzane przez mróz.

Wybrane odmiany:

Nero di Toscana - niska (40-60 cm) bardzo plenna oraz dekoracyjna, często nazywa "czarną kapustą". Pochodząca z włoskiej Toskanii. Wygląda inaczej niż zwykły jarmuż. Ma charakterystyczne ogromne rozety składające się z wydłużonych, mięsistych, sztywnych i fantazyjnie ufryzowanych liści. Liście i ogonki liściowe są jadalne. Znosi temperaturę do -18°C.

Halbhoher Gruner Krauser - średnio wysoka (ok.70 cm), o bardzo charakterystycznych, mocno kędzierzawych liściach barwy zielonej. Znosi temperaturę do -18°C. Stanowi doskonały dodatek do koktajli.

Halbhoher Lechenzungen - średnio wysoka, blaszka liściowa silnie kędzierzawa, zielona. Liście smaczne, pozbawione goryczy. Nadaje się do spożycia na surowo w postaci surówek, jako dodatek do zup, nadaje się do zamrażania i wykorzystania jak szpinak.

Kadet - wysoka (60-80 cm) o mocno kędzierzawych liściach barwy zielonej. Znosi temperaturę do -15°C.

Kapral –  niska (40-60 cm) o ciemnozielonych, lśniących, mocno kędzierzawych liściach. Znosi temperaturę do -15°C.

Scarlet – wysoka (80-120 cm) o dekoracyjnych mocno kędzierzawych liściach barwy purpurowo-zielonej. Znosi temperaturę do -15°C. Można go posadzić w ozdobnej donicy lub na kwiatowej grządce. Odmiana bogata w zeaksantynę i luteinę chroniące plamkę żółtą oka przed działaniem promieni słonecznych. Stanowi doskonały dodatek do koktajli.

Zdj. Pixabay (szkarłatny kolor)

Rossignol – 60-70 cm liście silnie kędzierzawe. jedna z najwyżej cenionych odmian, dostępnych w sprzedaży na polskim rynku. Polecamy do zapiekania z dodatkiem tłuszczu oraz soli i spożywać w postaci zdrowych chipsów lub blanszować jak szpinak.

Krasnolud Zielony Curled – niska (20 do 40 cm). Doskonała do przydomowych warzywników. Smaczna odmiana, z której z powodzeniem można przygotować wiele odżywczych dań.

Metoda uprawy

W Polsce jarmuż uprawiany jest najczęściej z rozsady. Nasiona wysiewa się w maju – czerwcu. Ilość potrzebnych nasion na 1 ha potrzeba 600 g nasion, co daje na 100m² - 6 g; na 10m² – 0,6 g.

Po 6-8 tygodniach sadzi rośliny na miejsce stałe w rozstawie 50 x 40-50 cm lub 75 x 35 cm. Przy opóźnionym terminie uprawy, aby uzyskać zadawalający plon, należy zwiększyć zagęszczenie rozsady.

W uprawie towarowej  jarmuż uprawia się wprost z siewu do gruntu. Termin wysiewu nasion: sierpień-wrzesień w rzędy co 30 – 40 cm. Ilość potrzebnych nasion na 1 ha 2-3 kg. Zbiór: późna jesień i cała zima. W ten sposób uzyskuje się niezdrewniałe rośliny, które mogą być spożywane w całości (liście z łodygami).

Zabiegi pielęgnacyjne

Podobne jak w uprawie kapusty późnej. Wykonuje się odchwaszczenie , dokarmienie i spulchnienie gleby między roślinami. Przed sadzeniem należy uzupełnić ilość wody w glebie, bo jako przedplon, jarmuż zastaje niekorzystne warunki wilgotnościowe w glebie. Zaleca się również podlewanie  w drugiej połowie sierpnia i na początku września.

Ochrona

Zdecydowanie największym szkodnikiem jarmużu jest mączlik warzywny, zwany potocznie "białą muszką". To drobny, biały pluskwiak o długości do 1,5mm. Ciało pokryte jest białym, woskowatym nalotem. Larwy mączlika warzywnego są owalne, wypukłe, białawe. W ciągu roku pojawia się 3-5 pokoleń szkodnika. Samice zimują na dolnej stronie liści roślin żywicielskich. Jarmuż jest dla nich o tyle korzystny, że to "warzywo zimowe", często zbierane aż do przedwiośnia. Oprócz tego kędzierzawość liści zdecydowanie dobrze wpływa na usadowienie i utrzymanie się szkodników na ich spodniej stronie. Larwy i owady dorosłe wysysają sok z roślin. Na liściach tworzą się przebarwienia, a całe rośliny stają się osłabione. Zmniejsza się również ich wytrzymałość na susze. W czasie żerowania pozostawiają spadź, która jest pożywką dla grzybów sadzakowych.

Zdj. Mączlik warzywny (zdj. Karina Krasoń)

Zalecane środki ochrony: Movento 100 SC, Emulpar 940 EC, Siltac EC, Monter. Stosowanie: po dokonaniu lustracji i stwierdzeniu osobników dorosłych i złóż jaj na dolnej stronie liści na 10 kolejnych roślinach.

Te same środki stosuje się przy wykryciu kolonii mszyc na 10 % roślin.

Na liściach jarmużu chętnie składają swoje jaja samice bielinka kapustnika. Trudniej niestety, niż na innych warzywach kapustnych, zobaczyć ich jaja. Gąsienice bielinka chętnie ogołocą liście jarmużu. Zaczynają od pozostawiania w liściach, a kończą zostawiając jedynie łodygi.

Zbiór:

uprawiany do spożycia w okresie jesienno-zimowym – zbiera się od października przez całą zimę, a nawet wczesną wiosną

odmiany średnio-wysokie zbiera się wielokrotnie. W miarę dorastania obcina się dolne liście, a łodygę z rozetą u góry można zostawić do wiosny. Z kątów liści wyrastają pędy o wysokiej wartości odżywczej.

Zdj. z kątów liści wyrastają pędy o wysokiej wartości odżywczej (zdj. Karina Krasoń)

uprawiany towarowo – zbiór jednorazowy. Ścina się nisko przy ziemi. Następnie usuwa się dolne żółte liście i skraca łodygi

uprawiany z siewu wprost do gruntu nadaje się do zbioru po 2 miesiącach

Zbiór jarmużu nie może odbywać się w dni deszczowe, bo mokre liście szybko się zagrzewają i  żółkną. Po zbiorze należy przeznaczyć go od razu do spożycia lub sprzedaży. Możliwe jest przechowywanie całych roślin do 4 tygodni w temperaturze 0°C.

W Polsce, zwłaszcza w miesiącach zimowych, spożycie warzyw jest najczęściej mniejsze i mało urozmaicone. Zima to czas, aby wykorzystać właśnie cenny jarmuż, który można zebrać lub kupić i spożywać w stanie świeżym.

Źródło:

M. Orłowski, E. Kołota - Uprawa warzyw 1993 r., Wydawnictwo "Brasika" Szczecin

F. Bohmig - 600 Praktycznych rad z warzywnictwa 1987 r. , PWRiL Warszawa

Praca zbiorowa, Redaktor Naukowy Zbigniew Borna - Szczegółowa uprawa warzyw 1977 r., PWRiL Warszawa

Katalog odmian warzyw i kwiatów - PlantiCo, Polan, Spójnia; 2021 r.

Program Ochrony Roślin Warzywnych - 2023 r., PWR Poznań

sklep-nasiona.pl

blog.fmcagro.pl