Wielkopąkowiec porzeczkowy to szkodnik porzeczki, który zajmuje w Polsce od wielu lat pierwsze miejsce.

Wielkopąkowiec porzeczkowy – systematyka: rząd – roztocze rodzina – szpecielowate

To maleńki roztocz, o robakowatym kształcie dł. 0,15 (samiec), 0,2 mm (samica). Ma dwie pary odnóży w przedniej części. Larwy i nimfy nieruchome, nieco mniejsze od osobników dorosłych. Jajo jest szklistobiałe, średnicy około 0,05 mm.

Szkodniki zimują w pąkach a wiosną ponawiają rozwój. Migracja (wychodzenie szpecieli z pąków) rozpoczyna się w kwietniu, przy temperaturze ok. 10°C, natomiast masowa migracja ma miejsce w czasie kwitnienia porzeczki. Czasem szpeciele gromadzą się na powierzchni pąków, tworząc „biały nalot”. Jest to najważniejszy okres rozprzestrzeniania się szpecieli. W tym czasie są one przenoszone głównie z wiatrem, z kroplami wody oraz na ciele owadów i roztoczy wędrujących po roślinach. Szpeciele żerują na liściach i zasiedlają nowe pąki w kątach liści. W pąkach szpeciele żerują i namnażają się, samice składają po 50-100 jaj, a w ciągu roku rozwija się kilka pokoleń szkodnika.

Zasiedlone przez wielkopąkowca pąki są nabrzmiałe, kilkakrotnie większe od zdrowych (dobrze widoczne wczesną wiosną, przed rozpoczęciem wegetacji roślin). Wiosną pąki te nie rozwijają się i stopniowo zasychają, co prowadzi do osłabienia plonowania. Bardzo duża szkodliwość – nawet do 100 % pąków. Wielkopąkowiec porzeczkowy to jedyny poznany dotąd wektor wirusa powodującego rewersję porzeczki czarnej.

Lustracje: pod koniec marca, kwiecień. Wiosną wykonać przynajmniej 1–2 lustracje plantacji na obecność „galasowatych” pąków zasiedlonych przez szpeciele. Na plantacjach do 2 ha, przejrzeć wszystkie krzewy, na większych obserwacje prowadzić w co drugim lub co trzecim rzędzie, na całej ich długości.

Próg zagrożenia: pojawienie się pierwszych uszkodzonych pąków

Zwalczanie

- Sadzić tylko kwalifikowane rośliny, wolne od wielkopąkowca

- Uprawiać odporne lub częściowo odporne odmiany

- Nie zakładać plantacji w pobliżu starych zasiedlonych upraw

- Likwidować plantacje, z uszkodzonymi pąkami

- Zbierać i niszczyć zasiedlone i uszkodzone pąki, wycinać i palić silnie zasiedlone pędy.

- Nawozy zawierające siarkę stosowane minimum 2-3 tygodnie przed kwitnieniem ograniczają szpeciele.

- Zwalczanie chemiczne: zabiegi na początku i po pełni kwitnienia, oraz zaraz po kwitnieniu.

Odmiany porzeczki czarnej  (Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych) w 2021 roku. Odmiany uszeregowano wg terminu dojrzewania owoców.

Bona to odmiana porzeczki czarnej o deserowych owocach. Uprawiana jest na małą skalę w Polsce, najczęściej amatorsko. Wadą tej odmiany to m.in. duża wrażliwość na wielkopąkowca.

W Instytucie Ogrodnictwa prowadzi się selekcję materiałów hodowlanych w kierunku uzyskania odmian mało podatnych na patogeny. Jednak najwięcej uwagi poświęca się hodowli odpornościowej na wielkopąkowca porzeczkowego - wektora wirusa rewersji porzeczki czarnej. Sukcesem w hodowli odpornościowej porzeczki czarnej na tego szkodnika, było uzyskanie i wpisanie w 2014 r. do krajowego rejestru odmiany Polares - drugiej po odmianie Ceres, polskiej odmiany, której rośliny są genetycznie odporne na wielkopąkowca porzeczkowego

Wykaz środków ochrony roślin:

Ortus 05 SC (1,5 l/ha) lub Ortus 05 SC + Slippa (1,5 l/ha + 0,1 l/ha) opryskiwać przed kwitnieniem do 2 razy ( co 7-10 dni) w sezonie, od pocz. kwitnienia (po rozwoju pierwszych nabrzmiałych pąków kwiatowych) do pełni kwitnienia. Opryskiwać całe rośliny, zwracając uwagę na dokładne pokrycie cieczą użytkową również dolnej strony liści. W przypadku dużego zagęszczenia stosować ze zwilżaczem Slippa. Zaleca się stosowanie środków po okresie aktywności pszczół.

Preparaty z olejkiem pomarańczowym: Limocide, Pesticol, PREV-AM, PREV-BIO do zastosowania w dawce 2 l/ha w 200 l wody/ha. Zaleca się stosować od fazy, gdy pędy osiągają 90% typowej długości do końca fazy rozwoju kwiatostanu (BBCH 40-59) oraz od końca fazy kwitnienia do fazy początku opadania owoców (BBCH 69-89). Liczba zabiegów w sezonie: 2 w odstępstwie co najmniej 7 dni.

Preparat Next Pro zawierający polimery silikonowe zalecane stężenie 0,1% - 0,2 % (100-200 ml na 100 l wody). Liczba zabiegów w sezonie: 2 w odstępstwie co najmniej 5-7 dni.

Źródło:

Uprawa porzeczki czarnej, ŚODR 2021,

Program Ochrony Roślin Sadowniczych 2022,

Poradnik Integrowanej Ochrony Roślin jagodowych 2022

zdj. K. Krasoń