Uproszczone techniki uprawy (UTU) – za i przeciw. Czy to „innowacja”?

Podstawowym zabiegiem uprawowym gleby jest orka, która oprócz wielu zalet ma również wady. Największą wadą jest jej energochłonność. Do podcięcia, pokruszenia i odwrócenia gleby zużywane jest nawet do 15 % nakładów energetycznych ponoszonych na produkcję danej rośliny. Nakłady energetyczne to przede wszystkim paliwo, którego na przygotowanie gleby zużywa się od 30-60 %. Na wykonanie 1 ha orki głębokiej trzeba zużyć ok. 16 l paliwa, płytkiej ok. 10,5 l, a na kultywatorowanie 6 litrów. Wykonanie podorywki i orki przedzimowej pochłania ok. 24 l ON/ha. Jeśli można by było te nakłady wyeliminować lub ograniczyć w znaczącym stopniu to już byłaby to korzyść dla producenta.

W ostatnich czasach zaczęto się zastanawiać nad uproszczoną techniką uprawy (UTU), która ma za zadanie przede wszystkim (ale nie tylko) obniżenie kosztu zużycia paliwa w ogólnych kosztach produkcji. Na czym miało by polegać to przedsięwzięcie, jakie ma zalety, a jakie wady i czy aby na pewno można całkiem z uprawy płużnej zrezygnować ?

UTU polega najczęściej na spłyceniu uprawy lub zmniejszeniu liczby zabiegów aż do zupełnej ich eliminacji, jak w przypadku uprawy zerowej. Jednakże nie wszystkie gleby do takiej uprawy się nadają. Nie zaleca się stosowania tych technik na glebach piaszczystych

i na ciężkich, zlewnych. Najlepiej nadają się gleby będące w dobrej kulturze, strukturalne,

i zasobne w substancję organiczną i wapń.

Są trzy zasady w UTU, które muszą być stosowane łącznie aby móc oczekiwać pozytywnych rezultatów wdrażania tych technik. A mianowicie:

- prace w ziemi mają być wykonane: szybko, efektywnie i w sposób prosty.

- musi być ustalony i przestrzegany płodozmian, który spełni warunek systematycznego podnoszenia żyzności gleby, a w dłuższym czasie wpłynie na ograniczenie zachwaszczenia

i chorób. Najlepszy to 2x2. Polega on na tym, że w ciągu 4 lat mają następować 4 rośliny:

2 jare i 2 ozime, i 2 jednoliścienne i 2 dwuliścienne naprzemiennie. Np. I rok roślina jara, dwuliścienna (ziemniaki, groch), II rok ozima dwuliścienna (rzepak ozimy), III rok ozima jednoliścienna (pszenica ozima, jęczmień ozimy, pszenżyto ozime), i IV rok jara jednoliścienna (owies, pszenica jara, pszenżyto, kukurydza).

- stosować jak najwięcej międzyplonów, które zwiększają ilość substancji organicznej w glebie, odbudowując życie biologiczne gleby, poprawiają właściwości fizyczne i chemiczne. Międzyplon może być również źródłem azotu, oraz sposobem zapobiegania erozji.

1. Zalety uprawy uproszczonej UTU:

a) wzrost intensywności życia biologicznego wierzchniej warstwy gleby (więcej dżdżownic i innych mikroorganizmów);

b) Poprawa struktury i porowatości gleby , na co w głównej mierze wpływa akumulacja substancji organicznej w wierzchniej warstwie, co z kolei znacząco wpływa na poprawę właściwości chemicznych, fizycznych i biologicznych gleby;

c) Zwiększenie zawartości substancji organicznej w glebie, co wiąże się też z lepszym magazynowaniem wody w glebie;

d) Ograniczenie erozji wodnej i wietrznej gleby;

e) Wolniejsze osuszanie i oziębianie gleby;

f) Zatrzymywanie nawozów i pestycydów w wierzchniej warstwie gleby, i ograniczenie ich nadmiernego wymywania. Praca większej ilości mikroorganizmów, które nie są drastycznie niszczone jak w przypadku orki, przyspiesza degradację tych związków;

g) Szybszy i lepszy rozkład materii organicznej pozostającej w wierzchniej warstwie gleby, wymieszanej z nią, a nie przykrytej grubą warstwą (Liście buraków cukrowych przyorane zakwasiły glebę do pH 3);

h) Resztki roślinne pozostające na polu i wymieszane z wierzchnią warstwa gleby stanowią doskonałą pożywkę i schronienie dla drobnych zwierząt i mikroorganizmów glebowych;

i) Szybsze kiełkowanie chwastów z nasion zalegających w płytszej warstwie gleby, przez co skuteczniejsza walka z nimi. Nie ma ryzyka wyciągnięcia z głębszych warstw gleby zdolnych do kiełkowania nasion chwastów, zwłaszcza w systemie tzw. „siewu bezpośredniego”;

j) Poprawa stanu fitosanitarnego gleby poprzez wzrost aktywności biologicznej przez co (nie od razu) z czasem ogranicza występowanie chorób;

k) Konsekwentna , przemyślana i efektywna walka z chwastami w systemach bezorkowych

z czasem skuteczniej ogranicza ich presję;

l) Oszczędność czasu i nakładów pracy na wykonanie zabiegów uprawowych;

ł) Zmniejszenie zużycia paliwa, oraz kosztów utrzymania maszyn;

m) Zmniejszenie zanieczyszczenia powietrza poprzez obniżenie emisji spalin oraz CO2.

2. Wady UTU:

a) Duże nakłady inwestycyjne w roku wprowadzania nowej technologii na zakup maszyn, narzędzi a nawet ciągnika o większej mocy;

b) Obniżenie plonowania, zwłaszcza w I roku wprowadzenia technologii UTU;

c) Pogorszenie (zwłaszcza w I roku) właściwości fizycznych gleby (wzrost gęstości, zmniejszenie pojemności wodnej i kapilarności), z uwagi na zapoczątkowanie korzystnego procesu zmian w glebie;

d) Początkowo większa presja chwastów, chorób i szkodników (myszy i ślimaki) z którymi trzeba walczyć;

e)W celu poprawy warunków rozkładu substancji organicznej wierzchniej warstwy gleby należy zastosować dodatkową dawkę nawozów azotowych;

f) Duża ilość pozostawionego na powierzchni gleby mulczu z poplonów czy rozdrobnionej słomy utrudnia wschody rośliny uprawnej, tworzą się nierówności na powierzchni uprawnej;

g) Brak możliwości (zwłaszcza w siewie bezpośrednim) wymieszania nawozów z glebą przez co może okresowo wystąpić lokalne, miejscowe zasolenie gleby;

h) Walka z chwastami musi być przeprowadzana 1-2 tygodnie przed siewem, zaraz po siewie lub podczas siewu, z uwagi na nieprzemieszczanie się nasion chwastów do głębszych warstw jak podczas tradycyjnej orki i chwasty rosną wraz z sianą rośliną;

i) Konieczność przestrzegania dodatkowych warunków związanych z doborem nawozów i umieszczaniem ich w odpowiedniej odległości od rzędów roślin;

j) Uproszczona uprawa wymusza stosowanie przemyślanego płodozmianu.

Podstawowymi maszynami zastępującymi pługi podorywkowe są agregaty złożone z kultywatora (tzw. grubera) z łapami sztywnymi lub sprężystymi, współpracujące z talerzami wyrównującymi i wałem strunowym. Mogą też być brony talerzowe z wałami lub spulchniaczami obrotowymi. Inną maszyną mającą zastosowanie w UTU są brony talerzowe, które są wydajniejsze, trwalsze i mniej wrażliwe na zanieczyszczenia słomiaste i kamienie, oraz nowsze brony kompaktowe. Oprócz agregatów podorywkowych można stosować zestaw strip-till (połączenie głębosza i wału), lub agregat Compil. Mają one lepsze parametry, wyższą wydajność godzinową, mniejsze zużycia paliwa, lecz wymagają znacznie mocniejszego ciągnika. I to jest największym ograniczeniem dla gospodarstw małych i nawet średnich. A mimo to warto to przemyśleć i wykorzystać jako innowacje sięgając po środki choćby z programu pomoc dla małych gospodarstw.

                                                                                              Opracowała: Jadwiga Kliś

                                                                                                                   PZDR Żywiec