W Rajczy jednej z górskich miejscowości powiatu żywieckiego, znajduje się zespół pałacowy z XIX wieku. Obiekt stworzony został na życzenie rodziny Siemiońskich, którzy to byli właścicielami ziem rajczańskich i przyczynili się do rozwoju wsi. W latach 40 XIX wieku Anastazy Siemioński postawił jednokondygnacyjny dwór z alkierzami po bokach, w otoczeniu 30ha parku. Następnie posiadłość przeszła w ręce włoskiej rodziny Primavesich - rodziny docenianej na dworze cesarskim w Wiedniu, a także posiadającej liczne banki i zakłady przemysłowe. Za sprawą Teodora Primavesi pałac przybrał konkretny, zwarty kształt i został wzbogacony neogotyckimi elementami. Dodatkowo elegancji dodał zadbany park z licznymi rzeźbami, stawem i unikatowym drzewostanem. Za czasów Primavesich sama Rajcza zostaje mocno rozbudowana. W 1884 roku przez Rajcze biegnie linia kolejowa kolei transwersalskiej, która łączy Wiedeń z Krakowem. W miejscowości była również szkoła ludowa, stacja kolei państwowej, poczta i kościół. Staje się popularną wioską ze względu na walory krajobrazowe i klimatyczne. Po 40 latach Rajcza została sprzedana rodzinie Lubomirskich i to za ich sprawą pałac przechodzi ostatnią już, gruntowną przebudowę. Do dziś możemy obserwować bryłę pałacu w stylu neorenesansowym. Książe Władysław Lubomirski dobudował drugą kondygnację, a ryzality po bokach wejścia głównego zwieńczył szczytami z charakterystycznymi dla neorenesansu północnego spływami. Pośrodku ściany południowej znajdowała się wieża z bramą wejściową. Wtedy też w pałacu było 26 pokoi mieszkalnych, w których gościli słynne osobistości bliskie rodzinie Lubomirskich. W 1914 książe Lubomirski sprzedał posiadłość rodzinie Habsburg. Arcyksiąże często odwiedzał rajczański pałac, gdzie organizował koncerty takich sław jak Paderewski, Szymanowski, Fitelberg, Różycki, Rubinstein. W 1916 roku przekazał obiekt na cele szpitalne- sanatorium i szpital dla żołnierzy. Przez lata służył jako szpital specjalizujący się w leczeniu chorób płuc. W czasie II wojny światowej służył jako punkt zborny dla żołnierzy niemieckich zajmujących się akcją wysiedlającą mieszkańców Żywiecczyzny z terenów okupowanych, a także jako szpital dla żołnierzy Wermachtu. Sowieci przejęli pałac i zdewastowali jego wnętrze, lecz nadal obiekt służył jako szpital okręgowy. W 1966 roku został odremontowany i dobudowano nowe skrzydło. Dotychczasowe Sanatorium Przeciwgruźlicze przekształcone zostało początkowo w Państwowy Zakład Opiekuńczo-Leczniczy, a następnie w Samodzielny Zakład Opiekuńczo-Leczniczy.

Obiekt jest częścią zespołu pałacowego, w skład którego wchodzą ponadto park pałacowy o charakterze krajobrazowym, usytuowany u podnóży i na stoku wzgórza Compel. Drzewostan parku jest bogaty gatunkowo i zróżnicowany wiekiem. Przeważają świerki, buki, jesiony i klony. Wśród nich znajduje się 6 pomników przyrody, w tym 2 sosny wejmutki o obwodzie w pierśnicy 310 cm, lipa drobnolistna o obwodzie 470 cm, klon jawor o obwodzie 340 cm, wiąz górski o obwodzie 320 cm i dąb szypułkowy o obwodzie 310 cm.

Obecnie nie ma możliwości zwiedzania zespołu pałacowo-parkowego w Rajczy.

Zdjęcia żródło: Dominka Zając