Post to dobrowolne powstrzymanie się od jedzenia w ogóle lub od spożywania pewnych rodzajów pokarmów (np. mięsa) przez określony czas.

Od zamierzchłych czasów osiągano w ten sposób nastrój modlitewny, błagano o łaski, leczono ciało i duszę. Początkowo posty dotyczyły tylko piątków, kiedy to wspominano mękę pańską, a także ogłaszanych szczególnych okazji i intencji, potem objęły także inne dni. Z biegiem lat dni postne i sposób poszczenia ulegały zmianom. Dzięki nim polska kuchnia wzbogacała się o różnorakie przepisy bezmięsne. Wszystkie smakowite i pełne fantazji, gdyż w Polsce były dostępne różnorodne produkty: wiele gatunków ryb w rzekach, jeziorach i stawach, bogactwo grzybów oraz warzyw.

Postne zupy

Mogą być proste w swoim przygotowaniu lub niezwykle pracochłonne. Wymagały one od gospodyni wiele pomysłowości, gdyż trudniej przyrządzić smaczną zupę bez wywaru mięsnego, mając np. do dyspozycji jedynie rozgotowaną i ledwie doprawioną bułeczkę w tzw. suchy post. Najczęściej były one mniej zawiesiste, bo w niektóre postne dni nie dodawano do nich nawet śmietany ani w żaden sposób nie kraszono. Najczęściej gotowano na wywarze warzywnym sporządzonym z dodatkiem świeżych lub suszonych grzybów. Tradycyjne przepisy na postne zupy przewidywały także dodatek żółtek.

Przepisy na zupy:

Barszcz czerwony na wywarze z ryb

6 średnich buraków

ok. ½ kg ryby (mogą być kręgosłupy, łby i płetwy),

2 suszone grzyby,

2 marchwie,

pietruszka,

por,

kawałek selera,

cebula,

liść laurowy,

5 ziaren pieprzu,

ząbek czosnku,

2 szklanki barszczu ukiszonego z buraków lub przyrządzonego z koncentratu,

sól,

cukier do smaku,

Buraki umyć i upiec w skórkach w piekarniku przez około godzinę w 180 stopniach C. Z ryb lub okrawków oraz włoszczyzny, grzybów, liścia laurowego i pieprzu ugotować wywar, po czym ostudzić go i przecedzić. Miękkie grzyby można pokroić w paski i z powrotem wrzucić do zupy. Upieczone buraki obrać, zetrzeć na tarce jarzynowej o grubszych oczkach i dodać do zupy. Zagotować wszystko razem, doprawić solą i cukrem, dodać pokrojony lub przeciśnięty przez praskę ząbek czosnku. Barszcz gotować krótko, aby nie stał się cierpki.

Tradycyjny sposób na kiszenie barszczu

1 kg niedużych buraków,

kromka razowego chleba,

2 litry ciepłej, przegotowanej wody

Buraki umyć, obrać, jeszcze raz opłukać, pokroić w plasterki i włożyć do wysokiego 3-4 litrowego słoika. Zalać je ciepłą wodą, na wierzchu położyć kromkę chleba i odstawić na kryte gazą na kilka dni w ciepłe miejsce (minimum 18 stopni C). Kiedy barszcz jest dość kwaśny, przelać go do czystych, najlepiej wygotowanych słoików lub do szczelnie zamykanych butelek. Kwas buraczany można przechowywać w lodówce kilkanaście dni.

Zupa z białej fasoli

2 szklanki białej fasoli,

4 szklanki wody,

2 marchwie,

pietruszka,

cebula,

por,

kawałek selera,

2 łyżki siekanej zielonej pietruszki,

łyżka masła,

sól, pieprz do smaku

Fasolę wypłukać, zalać 4 szklankami przegotowanej wody i odstawić na kilka godzin lub na noc. Ugotować wywar z warzyw, wygotowując ją do momentu, kiedy pozostanie jedynie szklanka płynu. Ugotować fasolę w wodzie, w której się moczyła, zmiksować, po czym przetrzeć przez durszlak, aby pozostały na nim skórki. Połączyć wywar z przetarta fasolą, doprawić do smaku solą i pieprzem. Na maśle poddusić posiekaną zieloną pietruszkę i dodać do zupy. Zupa fasolowa najlepiej smakuje z dodatkiem grzanek z pokrojonej w kostkę bułki, usmażonej najpierw na suchej patelni, a potem wymieszanych z odrobiną świeżego masła.

Zupa grzybowa

8 suszonych grzybów (borowików lub podgrzybków),

2 marchwie,

pietruszka,

kawałek selera,

por,

cebula,

5 ziaren pieprzu,

3 ziarna ziela angielskiego,

kawałek liścia laurowego,

łyżka masła,

łyżka mąki,

sól, pieprz do smaku

Grzyby umyć, namoczyć na kilka godzin w 3 szklankach wody, po czym ugotować do miękkości. Powinny pozostać 2 szklanki wywaru. Ugotować wywar z warzyw, ziela angielskiego, pieprzu oraz liścia laurowego (powinno być go również 2 szklanki). Połączyć oba wywary i dodać pokrojone, ugotowane grzyby. Z masła i mąki zrobić zasmażkę, a kiedy spieni się i zbieleje dodać do zupy. Zagotować.

Zupa z jabłek (garus)

20 jabłek,

2-3 cm laski cynamonu lub szczypta mielonego,

3-4 goździki,

cukier do smaku (w zależności od kwaśności jabłek),

szklanka kwaśnej śmietany,

łyżeczka mąki,

na kluski francuskie: 2 łyżki masła, 2 jajka, 2 i ½ łyżki mąki

Jabłka obrać, wyciąć gniazda nasienne, pokroić na drobne cząstki, zalać 6 szklankami wody, dodać goździki, cynamon i ugotować. Przestudzić , zmiksować i posłodzić do smaku. Przygotować kluski francuskie: utrzeć masło, dodając do niego żółtka a na koniec mąkę. Ubić pianę z białek i wymieszać. Zupę zagotować, gdy będzie wrzeć gotować kładzione łyżką francuskie kluski. Wyjmować je łyżką cedzakową. Zaprawić zupę śmietaną , dodać kluski i podawać na gorąco.

Zupę tę podawano także z makaronem lub ziemniakami puree.

Zupa kminkowa

2 łyżki kminku,

8 szklanek wody,

2 łyżki masła,

2 łyżki mąki,

sól,

szklanka kwaśnej gęstej śmietany

Kminek wsypać do wody i gotować około 20 minut. Z masła i mąki przyrządzić jasną zasmażkę i dodać do zupy. Zagotować soląc do smaku. Śmietanę wymieszać najpierw z niewielką ilością przestudzonej zupy, a następnie dodać do pozostałej. Zagrzać nie gotując.

Zupa postna z powideł

20 dag powideł śliwowych,

kawałek laski cynamonu,

szklanka śmietany,

5 szklanek wody,

cukier do smaku,

Powidła wymieszać z wodą, zagotować z cynamonem, dodać cukier do smaku. Zupę zmiksować, dodać śmietanę i wymieszać.

Zupa rumiana z chleba

1 łyżka masła

½ łyżki mąki,

łyżeczka kminku,

sól,

4-6 kromek żytniego chleba,

Po ½ łyżeczki świeżego masła na każdy talerz zupy

Masło rozpuścić w garnuszku, dodać posiekaną jak najdrobniej cebulę, zrumienić ją, posypać mąką i chwilę smażyć. Kromki chleba zrumienić w piekarniku. Do garnuszka z cebulą wlać 4 szklanki wody, posolić, dodać kminek, zrumieniony chleb i zagotować. Zupę lekko ostudzić , zmiksować i przecedzić przez durszlak.

Przed nalaniem zupy na talerze do każdego włożyć odrobinę świeżego masła. Zupę tę podawało się tradycyjnie z grzankami z bułki.