Temat gospodarstw opiekuńczych nie jest całkiem nowy, przewija się od kilku lat, borykając się z różnymi problemami w jego wdrożeniu. Ogólnie rzecz biorąc gospodarstwa opiekuńcze, to takie, w których oprócz produkcji rolniczej, może odbywać się także opieka nad: osobami starszymi, seniorami z różnym stopniem niepełnosprawności, osobami niepełnosprawnymi, osobami wymagającymi reintegracji społecznej, „trudną” młodzieżą, osobami z uzależnieniami, osobami chorującymi psychicznie, gdyż głównie im jest dedykowana taka forma zaopiekowania. Można powiedzieć o niej – agroterapia.

Seniorów coraz więcej                    

Liczba seniorów wraz z biegiem lat będzie wzrastała, tak samo, jak zapotrzebowanie na ośrodki, które będą ich wspierać. Stąd rodzi się szansa dla gospodarstw na terenach wiejskich jak i miejskich, na otwarcie działalności gospodarczej, związanej z opieką nad osobami starszymi. Opieka nad seniorami w gospodarstwach może się odbywać w różnych koncepcjach, ale zawsze dostosowanych do osób korzystających z takiej formy opieki czy to dziennej, czy całodobowej, w zależności od wybranej formy przedsięwzięcia. Gospodarstwo rolne daje seniorom możliwość kontaktu ze zwierzętami, roślinami i przede wszystkim - ludźmi. Osoby starsze często skazane są na samotność, brak kontaktu z przyrodą, wyjścia na świeże powietrze, ponieważ ich opiekunowie, bądź dzieci, nie zawsze mają czas i możliwość poświęcenia im dostatecznej uwagi. Terapia, którą można zaproponować seniorom w gospodarstwie rolnym może polegać (oczywiście wszystko musi być dopasowane do możliwości konkretnego podopiecznego) na: spacerach, karmieniu zwierząt, ich pielęgnacji, prostych pracach ogrodniczych (siew, podlewanie, plewienie, zbiór), wspólnym przygotowaniu posiłku, warsztatach (wspólnie robione przetwory, tworzenie rękodzieła), wspólnie spędzanym czasie i wielu innych zajęciach (biblioterapia, muzykoterapia, silwoterapia, arteterapia i inne).

Dzienny Dom Pomocy

Wchodząc w uwarunkowania prawne tego typu działalności, trzeba sobie zdać sprawę z wymagań stojących przed osobami, które chciałyby się tego podjąć. Jedną z form realizacji jest pobyt dzienny osób starszych w gospodarstwie (podobnie jak półkolonie dla dzieci, z tym, że w tym przypadku dla seniorów). Ta forma opieki nad osobami starszymi jest jednym z rodzajów wsparcia przewidzianych ustawą z dnia 12 marca 2004r. o pomocy społecznej. Gospodarstwo opiekuńcze tego typu powinno być prowadzone w formie działalności gospodarczej lub w formie podmiotu ekonomii społecznej (stowarzyszenie, fundacja lub spółdzielnia socjalna) lub w współpracy z nimi. Wykorzystanie jednej z tych opcji daje możliwość ze skorzystania z gotowych wzorców działania i wymogów, jakie są stawiane przed jednostkami systemu pomocy społecznej. Usługi opiekuńcze, prowadzenie terapii i zajęć integracyjnych związane jest ze szczególną odpowiedzialnością za drugiego człowieka. Powinniśmy zapewnić osobom przebywającym w gospodarstwie, podczas takiego pobytu, najwyższy poziom oferowanych usług i bezpieczeństwa. Aby tak było, trzeba odpowiednio przystosować infrastrukturę w swoim gospodarstwie. Podopieczni muszą mieć dostęp do pomieszczeń służących m.in. do: wspólnych spotkań, gotowania, ćwiczeń, odpoczynku oraz dostępną łazienkę. Ważne, aby w otoczeniu nie było barier architektonicznych, oraz była winda, jeżeli pokoje nie znajdują się na parterze. Potrzebne jest także odpowiednie przygotowanie merytoryczne osób, które będą pracowały z podopiecznymi i stosowanie przez nich wysokich standardów etycznych, przy czym, w tym modelu nie są określone wymagania co do kwalifikacji personelu – choć docelowo może się to zmienić. Pewne jest to, że proponowany program zajęć musi być dostosowany do każdego z uczestników. Nie może przekraczać ich możliwości fizycznych i psychicznych. Świadczenie usług opiekuńczych w tej formie odbywa się, co najmniej 8 godzin dziennie, w dni robocze. Ważne, aby podopieczni mieli zapewnione: 2 posiłki, w tym co najmniej jeden ciepły – obiad (może być własnoręcznie przygotowany lub catering), pomoc przy spożywaniu posiłków - w miarę potrzeb, pomoc w podstawowych czynnościach życiowych, opiekę higieniczną w niezbędnym zakresie. Placówka powinna zapewniać usługę dowozu uczestników do i z placówki. Dowóz może być realizowany w ramach usług świadczonych przez placówkę lub zlecany/organizowany przez podmioty zewnętrzne (np. za dodatkową opłatą).

Rodzinny Dom Pomocy

Jeśli myślimy o rodzinnym domu pomocy, to dotyczy to opieki całodobowej. Ustawa o pomocy społecznej wyraźnie mówi, że w rodzinnych domach pomocy muszą być zapewnione usługi opiekuńcze i bytowe. Co to znaczy? Do usług opiekuńczych należy: udzielanie pomocy w podstawowych czynnościach życiowych (kąpiel, ubieranie, żywienie), pielęgnacja (w tym, w czasie choroby), opieka higieniczna, niezbędna pomoc w załatwianiu spraw osobistych, pomoc w przyjmowaniu lekarstw, pomoc przy zakupie odzieży i obuwia, pomoc w korzystaniu ze świadczeń zdrowotnych oraz przy zakupie niezbędnych lekarstw przepisanych przez lekarza, organizowanie świąt i uroczystości, umożliwienie kontaktu z otoczeniem, organizacja czasu wolnego, czynny udział w życiu rodzinnym, możliwość odbywania praktyk religijnych. Natomiast bytowe muszą zapewnić: miejsce pobytu (swobodny dostęp do budynku i jego otoczenia, wyżywienie (3 posiłki dziennie, stały dostęp do drobnych przekąsek i napojów), utrzymanie czystości oraz opieka w przypadku choroby. W takim domu może zamieszkać od 3 do 8 osób wymagających wsparcia. W przypadku gospodarstwa opiekuńczego będzie wymagane również prowadzenie zajęć terapeutycznych i zajęć związanych z organizacją czasu wolnego, w którym możemy wykorzystać tereny uprawne, lasy i ogrody jako bazę do promowania zdrowia psychicznego i fizycznego poprzez normalną działalność rolniczą. Rodzinny dom pomocy może założyć właściciel lub najemca budynku, w którym ma się odbywać opieka, co więcej, właściciel także zamieszkuje w tym budynku. Rodzinny dom pomocy wymaga współpracy z samorządem gminnym. Samorząd finansuje pobyt osób, które kieruje do rodzinnego domu pomocy, w części lub całościowo, w zależności od sytuacji życiowej danej osoby (wysokość opłat ustalana jest pomiędzy gminą a prowadzącym dom na podstawie umowy). Kierownik ośrodka pomocy społecznej w gminie decyduje o tym, która z osób jest kierowana do rodzinnego domu pomocy. Przeprowadzane są okresowe kontrole sprawdzające standard i zakres wykonywanych usług. Kontrolę jakości sprawowanej opieki sprawuje kierownik ośrodka pomocy społecznej nie rzadziej niż raz na pół roku. Wymogi lokalowe, standardy, rodzaj i zakres usług, które świadczone są w Rodzinnym Domu Pomocy określa „Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 31 maja 2012 r. w sprawie rodzinnych domów pomocy”.

Prywatne domy opieki

Inną formą opieki nad osobami starszymi są prywatne domy opieki. Działalność gospodarcza w zakresie prowadzenia takiej placówki, która także zapewnia całodobową opiekę osobom niepełnosprawnym, przewlekle chorym lub osobom w podeszłym wieku, wymaga zezwolenia wojewody, jest wpisana w jawny rejestr takich ośrodków i jest kontrolowana z jego ramienia. Pobyt w takich domach jest finansowany przez seniora i jego rodzinę. Wysokość opłat jest ustalana w ramach umowy pomiędzy ośrodkiem a seniorem. Warunki bytowe i usługi opiekuńcze są określone szczegółowo w ustawie z dnia 12marca 2004r. o pomocy społecznej, podobne jak w przypadku wyżej opisanego rodzinnego domu opieki.

Skąd pozyskać fundusze na działanie gospodarstwa opiekuńczego?

Na dzień dzisiejszy nie ma bezpośrednio funduszy przeznaczonych na założenie i prowadzenie gospodarstwa opiekuńczego, ale możemy starać się o dofinansowanie z różnych programów, które będą zależne od formy prawnej, w jakiej prowadzone będzie gospodarstwo opiekuńcze. W przypadku prowadzenia gospodarstwa opiekuńczego w ramach ekonomii społecznej (fundacja, stowarzyszenie, spółdzielnie socjalne) możemy próbować pozyskać fundusze poprzez m.in.:

1. Środki finansowe pochodzące z samorządów w zależności od lokalnych uwarunkowań.

2. Europejski Fundusz Społeczny - Regionalny Program Operacyjny (w ramach 9. Osi priorytetowej: Włączenie społeczne i walka z ubóstwem.

3. Środki z Wojewódzkiego Ośrodka Wsparcia Ekonomii Społecznej (działający w każdym województwie).

4. Wieloletni Program Rządowy Senior PLUS.

5. Inkubatory Innowacji Społecznych.

6. ngo.pl

Planując działalność opiekuńczą jako działalność gospodarczą mamy możliwość skorzystania z pomocy ze środków finansowych przeznaczonych w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich

1. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi „Pomoc na rozpoczęcie pozarolniczej działalności gospodarczej na obszarach wiejskich” – Premie na rozpoczęcie działalności pozarolniczej

2. Działanie 19 LEADER (za pośrednictwem Lokalnych Grup Działania) 19.2 „Wsparcie na wdrażanie operacji w ramach strategii rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność” – premie podejmowane na rozpoczęcie działalności gospodarczej – należy obserwować strony internetowe lokalnych LGD.

Gospodarstwa opiekuńcze to jedna ze ścieżek możliwości pozyskania dodatkowego źródła dochodu w gospodarstwie, sprawiająca wiele satysfakcji, ale także wymagająca dużego zaangażowania.

Źródła: Rekomendacje do prowadzenia placówek zapewniających dzienną opiekę i aktywizację osób starszych na terenie Małopolski, (Uchwała nr 151/2016 Zarządu Województwa Małopolskiego z dnia 2 lutego 2016 r.)

Ewelina Czarnik „Jak założyć gospodarstwo opiekuńcze?” Małopolski Ośrodek Doradztwa Rolniczego, Karniowice 2018;

K. Stępnik, J. Król „Gospodarstwa opiekuńcze budowanie sieci współpracy” Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie Oddział w Krakowie, Kraków 2017

www.domyseniora.pl/tagi/rodzinny_dom_seniora/