Oborowe zalecenia zootechniczne - „programowanie jałówek”

Prowadzenie rachunku ekonomicznego oraz kontrola kosztów produkcji wydaje się być niezbędna do efektywnego funkcjonowania każdego gospodarstwa specjalizującego się w produkcji mleka. Hodowcy bydła mlecznego oraz producenci mleka zastanawiają się, w jaki sposób można poprawić efektywność prowadzonej przez nich działalności. W naszej sytuacji na rynku mleka  niska średnia cena za mleko w skupie, w roku 2023 i utrzymująca się tendencja, zapewne nie spowoduje nagłej poprawy rentowności w roku 2024. Ponieważ opłacalność produkcji mleka uzależniona jest od wielu niezależnych od nas czynników ekonomicznych, rynkowych i politycznych, powinniśmy optymalizować produkcję bydła mlecznego, w celu zwiększenia naszej opłacalności produkcji bydła mlecznego metodami  zootechnicznymi, a więc tymi na, które mamy wpływ. Dlatego w tym miejscu powinniśmy zwrócić uwagę jak prawidłowo, profesjonalnie przygotować jałówkę lub mówiąc językiem informatycznym zaprogramować jałówkę do wysokowydajnej laktacji, która poprawi rachunek ekonomiczny naszego gospodarstwa. W odchowie jałówek występują dwa krytyczne okresy. Pierwszy, to czas od 4 miesiąca życia do osiągnięcia dojrzałości płciowej (czyli do około 9 miesiąca), W tym okresie rolnik, hodowca bydła może wiele zyskać, ale jednocześnie wiele stracić. Drugi okres trwa od 18 do 27 miesiąca życia. Niedożywienie lub przekarmienie jałówki w tym czasie może stanowić duży problem zootechniczny dla rolnika, gdyż zwiększa się wówczas ryzyko trudnych porodów. Dojrzałość płciową jałówki rasy HF osiągają przy masie ciała 300-330 kg. Pierwsze krycie odbywa się przy około 60 % masy ciała dorosłej sztuki (około 400 kg), a pierwszy poród przy 80-85% masy sztuki dorosłej. Oczywiście dla osiągnięcia masy ciała pozwalającej na krycie w wieku 13-14 miesięcy konieczny jest szybki wzrost jałówek, ale, należy zwrócić ogromną uwagę na rozwój gruczołu mlekowego, bo podczas odchowu jałówek możemy wymię "zepsuć" lub też prawidłowo stymulować jego rozwój jeszcze przed osiągnięciem dojrzałości płciowej. Rozwój gruczołu mlekowego odbywa się w 5 etapach: w okresie płodowym, przed osiągnięciem dojrzałości płciowej, po osiągnięciu dojrzałości płciowej, w ciąży i w laktacji. Dlatego też warto, wiedzieć, że dopiero od 4 miesiąca życia do osiągnięcia dojrzałości płciowej wymię rośnie kilka razy szybciej niż cały organizm jałówki.
W tym okresie komórki wymienia stają się coraz większe i coraz większa jest ich ilość. W tym miejscu należało by się zastanowić, czy możemy i jak możemy wpływać na rozwój gruczołu mlekowego przed osiągnięciem dojrzałości płciowej?. A mianowicie, w prosty sposób, przez odpowiednie żywienie, które wpływa na gospodarkę hormonalną młodego organizmu. Hormonami, które w rozwoju gruczołu mlekowego odgrywają podstawowe znaczenie, jest prolaktyna i somatotropina (hormon wzrostu.)
W podejściu żywieniowym jałówek przed osiągnięciem dojrzałości płciowej istnie wiele metod hodowlanych. Przedstawimy poglądowo dwie szkoły: duńską i amerykańską, jednak wybór
i modyfikacja do naszych warunków krajowych metody zależeć i tak będzie o czynników ekonomicznych. Duńczycy, potwierdzili badaniami, że energetyczne przekarmianie jałówek w okresie od 4 miesiąca życia do osiągnięcia przez nie dojrzałości płciowej (9-11 miesiąc) powoduje, że oprócz zwiększonych kosztów "bardzo drogiej dawki", jałówka będzie w przyszłości produkowała o 20-30 mleka mniej niż wynikałoby to z jej możliwości genetycznych. Duńczycy tłumaczą to w następujący sposób: w organizmie intensywnie żywionej jałówki, której krew szybko krąży przez wątrobę, metabolizowana jest znaczna ilość hormonu wzrostu, odpowiedzialnego za rozwój gruczołu mlekowego. A zatem, dawki energetyczne dla jałówek w tym okresie zmniejszają nawet o 45% poziom somatotropiny, prowadząc tym samym do mniejszego udziału tkanki parenchymatycznej w wymieniu, którą z kolei zastępuje tkanka tłuszczowa. Według duńskich badań terenowych w gospodarstwach, szybkie tempo wzrostu młodych jałówek może pogarszać rozwój gruczołu mlekowego, dlatego zalecają przyrosty nie większe niż 700 g/ dzień. Ale, aby osiągnąć 570 kg w wieku 24 miesięcy niezbędny jest przyrost 820 g/dzień. Z kolei amerykańscy praktycy  przekonują, że warto dbać o dobre przyrosty jałówek, ponieważ im więcej przyrasta jałówka od odsadzenia do krycia, tym większej wydajności mlecznej możemy się spodziewać. W tym miejscu należy zaznaczyć, że pod jednym jednak warunkiem - przyrost wagi następuje przez białko, a nie w postaci tłuszczu u młodej jałówki. Obecnie w modelach żywienia jałówek, w okresie od 4 miesiąca do uzyskania dojrzałości płciowej, zaleca się zapewnienie dobrej paszy w celu zapewnienia wystarczającego poziomu dobrze strawnego białka w dawce, aby umożliwić zwierzętom osiąganie dobrych przyrostów. Zaleca się, więc podawanie w tym czasie 750-1000 g paszy białkowej. 7-miesięczna jałówka otrzymuje więc ok. 500 g śruty rzepakowej, 250-300 g śruty sojowej i pewną ilość mocznika, a także sianokiszonkę z traw lub lucerny oraz dodatki mineralne. Najlepiej, gdy wszystkie składniki są dobrze ze sobą wymieszane. Jeżeli w tym czasie będziemy przekarmiać jałówki, zamiast komórek parenchymatycznych w wymieniu powstawać będą komórki tłuszczowe, co oznacza, że wymię staje się tłuste. Kiedy kryjemy jałówkę powinna być ona oceniona kondycyjnie przez hodowcę, w pięciopunktowej skali BCS na około 2,8 punktu. W praktyce oznacza to, że oceniając jałówkę, którą zamierzamy zacielić powinniśmy widzieć 5 żeber (po prawej stronie), a tuż przed i w trakcie porodu powinny być widoczne już tylko 3 żebra.