W dniu 3 grudnia 2014 r. ŚODR w Częstochowie Powiatowy Zespół Doradztwa Rolniczego w Będzinie oraz Stowarzyszenie Pszczelarzy w Dąbrowie Górniczej, w ramach zaplanowanych spotkań szkoleniowych, zorganizowali seminarium dla hodowców i producentów pszczół, które odbyło się w gmachu Urzędu Miejskiego w Dąbrowie Górniczej. Powitania hodowców pszczół i zaproszonych gości dokonał tradycyjnie Prezes Stowarzyszenia Stefanik Wiesław. Uczestnikami seminarium było 42 czołowych hodowców pszczół i producentów miodów z regionu zagłębia Śląsko-Dąbrowskiego. Śląski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Częstochowie miał zaszczyt reprezentować, jako prelegent i organizator, autor niniejszego artykułu.

Poniżej przedstawiamy tezy prezentowanych wykładów w formie praktycznych zaleceń. Aktualne prace w pasiece, dla pszczelarza, to zakończenie sezonu pszczelarskiego i uporządkowanie swoich notatek, należy ocenić jakość poszczególnych matek i rodzin. Pszczoły w tym czasie potrzebują spokoju, ponieważ wszelkie zakłócenia powodują osłabienie rodziny. Jeżeli zauważymy na dennicach uli młode pszczoły o silnie rozciągniętych odwłokach, a na lusterkach woskowych można zauważyć zakrzepłe pyłki wosku – oznacza to, że te młode robotnice nie zdołały zakończyć swoich prac przed chłodami i zginęły z zimna.

Z wielkim zainteresowaniem wysłuchano wykładu Prezesa Wiesława Stefanika, który mówił o wybranych zagadnieniach dotyczących matek pszczelich, między innymi o wykorzystaniu matek hodowlanych: do wymiany w rodzinach pszczelich, do poszerzania liczebności pasieki. Rasa i linia matek pszczelich ma określony wzorzec hodowlany, który charakteryzuje jej potomstwo. Umiejętność dostosowania odpowiedniej rasy i linii do warunków klimatycznych i poużytkowych w których stacjonuje pasieka jest gwarancją uzyskania sukcesu w pracy z pszczołami. W podjęciu pozytywnego wyboru pomocne są wyniki oceny stacjonarnej i terenowej pszczół, prowadzone przez Krajowe Centrum Hodowli Zwierząt. Rozprowadzane są matki nieunasienione, unasienione naturalnie na trutowisku i pasieczysku, inseminowane hodowlane o obustronnym pochodzeniu w tym matki reprodukcyjne zwane hodowlanymi i matki krzyżówki. Pasieki towarowe najczęściej zaopatrują się w matki użytkowe nieunasienione i krzyżówki w kojarzeniu międzyrasowym, odznaczające się wysoką wydajnością miodową, dzięki zjawisku heterozji pierwszego pokolenia. Nie zaleca się odchowu matek córek od tych krzyżówek, gdyż w kolejnym pokoleniu następuje rozszczepienie cech w konsekwencji mierna lub słaba jakość pokolenia pod względem wydajności miodowej i innych cech. Hodowcy nabywają matki reprodukcyjne o obustronnym pochodzeniu i sprawdzonej wartości genetycznej przodków. W rozrodzie matka pszczela utrzymywana jest w rodzinach matecznych stanowiących źródło larw zapłodnionych do produkcji matek córek oraz w rodzinach ojcowskich wychowujących trutnie do rozpłodu. Hodowca powinien dokonać wszelkich starań, aby matki wychowane: nieunasienione, jak również unasienione, były dobrej jakości, dorodne, zdrowe i płodziły liczne wartościowe potomstwo. Taki materiał hodowlany (matki pszczele) wprowadzony do pasieki gwarantuje podniesienie poziomu gospodarowania i osiąganie wymiernych korzyści z produkcji pszczelarskiej.

Naturalne warunki towarzyszące przyjęciu matki pszczelej to:

- dobra kondycja matki (dorodna i dożywiona) i jej rodzaj (nieunasieniona czy czerwiąca)

- duża ilość młodych, łagodnych pszczół ulowych i karmicielek produkujących mleczko,

- podobieństwo rasowe, dopływ pokarmu (wziątek), pewny bez matek” – bez trutówek fizjologicznych i mateczników ratunkowych, zdrowe pszczoły i zdrowa matka, pogodny dzień, okres poddawania i praktyczne umiejętności pszczelarza. Mimo przestrzegania zasad i dostosowania warunków podczas poddawaniu matek pszczelich występuje ryzyko ich przyjęcia, natura rządzi się swoimi prawami, dlatego należy ze starannością i dokładnością odkrywać tajemnicę tych praw ściśle związanych z całą biologią rodziny pszczelej, a zwłaszcza matką pszczelą jako czynnika biologicznego.

Najistotniejsze cechy przekazywane przez czynnik biologiczny- matkę pszczelą to:

- pracowitość pszczół, która daje możliwości wykorzystania pożytku nektarowego, spadziowego i pyłkowego

- zimotrwałość wykorzystanie pożytków wczesnych uwarunkowane jest dobrą zimowlą, dobrym rozwojem rodzin, który zapewnia plenna młoda matka

- rojliwość - niski jej stopień gwarantuje uzyskanie wysokiej wydajności miodowej, wyklucza utratę roju oraz eliminuje pracochłonność związaną z likwidacją nastroju rojowego i osadzeniem roju,

- łagodność utrzymywanego pogłowia w pasiece wpływa pozytywnie na przyjęcie matki, zapewnia komfort pracy podczas rutynowych przeglądów oraz gwarantuje bezpieczeństwo dla otoczenia dla ludzi i zwierząt gospodarskich

- zdrowotność i odporność na choroby pozwala rodzinę pszczelą utrzymywać w dobrej kondycji i odpowiednim składzie biologicznym,  

- długowieczność –pszczoły żyjąc dłużej, dłużej pracują w okresie pożytkowym, a to wpływa na większą wydajność produkcyjną oraz lepiej zimują

- przeżywalność 100% zdrowego czerwiu zapewnia sukcesywne namnażanie się pszczół i zapewnia odpowiednią siłę rodzinie natomiast wystąpienie zmniejszającej się przeżywalności świadczy o zjawisku zwanym inbredem, który występuje w przypadku chowu w pokrewieństwie oraz floromigracja, dostosowanie do wykorzystania pożytków, miejsce gromadzenia zapasów, ilości zużycia pokarmu, produkcja mleczka i wosku, gromadzenie pyłku, obronność roju, zachowanie się pszczół na plastrze, utrzymywanie porządku w ulu, kitowanie, skłonności do rabunku.

Na jakość rodziny pszczelej oraz na komfort pracy z pszczołami bezpośredni i pośredni wpływ ma jakość matki pszczelej, która zależy od metody i warunków wychowu, rodzaju (z cichej wymiany, ratunkowa, rojowa, hodowlana), wartości genetyczne, jakie odziedziczyła po przodkach, sposobu unasieniania i doboru par rodzicielskich oraz prawidłowego zagospodarowania.

Istotą seminarium pszczelarskiego była kwestia dotycząca prac i zagadnień w gospodarce pasiecznej, praktyczne zalecenia i wymiana doświadczeń pszczelarzy na tematy związane z aktualną problematyką. Biorąc pod uwagę dużą frekwencję, wysoki poziom merytoryczny prelegentów, wykładów, jak i wywiązanej po nich dyskusji  oraz zadowolenie uczestników, seminarium uważamy za bardzo udane. Zaproponowana formuła seminarium pszczelarskiego składająca się z części wykładowej oraz forum dyskusyjnego stwarza wielkie pole wymiany doświadczeń, spostrzeżeń czy też praktycznych rozwiązań między jej uczestnikami. Stanowi to dla nas najlepszy argument do organizowania podobnych imprez w najbliższej przyszłości.