Czy w żywieniu opasów warto postawić na żyto?

Żyto uprawiane jest w Polsce na ok. 900 tys. ha, szczególnie na glebach lżejszych. Jest typowym zbożem chlebowym. Dodatkowo służy do produkcji alkoholu etylowego. Jednak ziarno żyta to przede wszystkim wartościowy komponent do produkcji pasz treściwych. Niestety, hodowcy bydła nie w pełni wykorzystują żyto do produkcji odpowiednio zbilansowanych mieszanek paszowych dla swoich zwierząt, a szkoda. 

Alternatywą na drogie dziś: jęczmień, pszenicę lub pszenżyto staje się żyto hybrydowe, które szczególnie w ostatnim czasie zyskuje wielu zwolenników stosowania do produkcji pasz dla bydła. Głównym czynnikiem przemawiającym za stosowaniem żyta w żywieniu zwierząt jest jego cena rynkowa. Dziś jest ona średnio o 200–250 zł/t (dane za styczeń 2021) niższa od ceny pozostałych zbóż. Dodatkową zaletą żyta hybrydowego jest bardzo wysoka plenność na glebach lekkich i średnich oraz wysoka odporność na sporysz. Odmiany żyta mieszańcowego średnio o kilkanaście procent wyżej plonują od odmian populacyjnych. Sprawia to efekt heterozji, czyli podwyższenia siły fizjologicznej roślin.

Hybrydy znoszą lepiej skrajne warunki glebowe i klimatyczne oraz zdecydowanie efektywniej wykorzystują składniki pokarmowe, a także charakteryzują się wysoką tolerancją na odczyn gleby; mieszańce świetnie sobie radzą nawet na stanowiskach o pH równym 5. Wszystkie te właściwości predysponują je do uprawy na lekkich glebach o niekorzystnym odczynie. Cechują się także wysoką mrozotrwałością oraz lepszą odpornością na suszę.

Ziarno żyta rzadko wykorzystywano w żywieniu bydła, z uwagi na niską smakowitość oraz zawartość substancji antyodżywczych, głównie polisacharydów nieskrobiowych. Jednak w odmianach żyta mieszańcowego zawartość tych substancji jest o wiele niższa, co sprawia, iż jego wartość pokarmowa jest zdecydowanie wyższa. Ziarno pszenicy i jęczmienia cechuje się wyższą zawartością białka, jednak w życie hybrydowym jest go więcej niż w ziarnie kukurydzy. Skład aminokwasowy   jest podobny jak pszenicy poza nieco niższą zawartością aminokwasów siarkowych. Jeśli chodzi o udział białka, włókna i energii, to żyto świetnie bilansuje się w dawkach dla opasów z jęczmieniem lub owsem.

W swoim składzie ziarno żyta zawiera mało włókna, niewiele tłuszczu, a dużo węglowodanów. Trzeba pamiętać, że świeżo zebrane ziarno żyta nie nadaje się na paszę, ponieważ wywołuje zaburzenia w trawieniu. Może być ono wykorzystywane w żywieniu zwierząt dopiero po kilkutygodniowym (3–5) przechowywaniu. Zastosowanie zabiegu obłuszczania ziarna żyta wpływa korzystnie na strawność składników pokarmowych oraz na efekty produkcyjne. Pozytywny wpływ na wyniki produkcyjne ma także zakiszanie śruty żytniej.

W dawkach pokarmowych dla zwierząt żyto spełnia przede wszystkim rolę nośnika węglowodanów, a co za tym idzie energii, natomiast zawartość aminokwasów, względnie białka w życie nie pokrywa zapotrzebowania i konieczne staje się uzupełnianie ich innymi paszami.

Żyto w mieszankach dla bydła opasowego nie powinno przekraczać 20%. W zależności od masy ciała zwierząt zaleca się od 1 do 1,5 kg tego zboża na dzień. Potwierdzają to badania przeprowadzone w Instytucie Zootechniki-PIB w ZD Pawłowice na trzech grupach buhajków rasy polskiej holsztyńsko-fryzyjskiej odmiany czarno białej, z których jedna żywiona była tradycyjną mieszanką paszową, a dwie pozostałe dostawały odpowiednio 20 i 40% dodatku żyta hybrydowego. Zwierzęta opasano od 200 do ok. 600 kg.

Podczas trwania doświadczenia, oprócz paszy treściwej z żytem zwierzęta otrzymywały kiszonkę z kukurydzy, kiszonkę z lucerny oraz wysłodki buraczane. Najwyższą masę ciała po 275 dniach opasu uzyskały zwierzęta, które otrzymywały 20-procentowy dodatek żyta, a ich wydajność rzeźna była o 1% wyższa od tych, które nie dostawały tego zboża. Średnie dzienne przyrosty nie różniły się znacznie i wyniosły w badanych grupach odpowiednio: 1354, 1345 oraz 1282 g. Dodatkowo w rzeźni przeanalizowano otrzymane mięso od buhajków i stwierdzono, że podawanie w dawce żyta hybrydowego poprawiło skład kwasów tłuszczowych oraz zwiększyło zawartość witaminy E w tkance mięśniowej. Ta ostatnia odznaczała się lepszą teksturą. Zawartość witaminy A, jak też poziom cholesterolu w mięsie kształtowały się na podobnym poziomie we wszystkich badanych grupach.

Nowe odmiany żyta powinny być skuteczną alternatywą jako zamiennik dla zbóż paszowych: jęczmienia, pszenicy i pszenżyta, najczęściej dziś stosowanych w mieszankach treściwych w opasie młodego bydła rzeźnego. Z powodzeniem można żyto stosować nawet w ilości do 2 kg/dzień/sztukę.

prof. dr hab. inż. Tadeusz Barowicz

Instytut Zootechniki – PIB w Krakowie