Profilaktyka w kurniku - zaburzenia w upierzeniu

U drobiu grzebiącego i wodnego występują charakterystyczne pióra i upierzenie, które fizjologicznie
powinny występować przez całe życie. W praktyce fermowej w wielu kurnikach obserwujemy niepokojące zaburzenia w upierzeniu ptaków, które są dla hodowcy bardzo ważnymi informacjami. Oznacza to że prawdopodobnie mamy do czynienia w kurniku z : patogenami (wirusy, bakterie, grzyby, roztocza), błędami żywieniowymi, niedoborami witaminowymi, niewłaściwym dobrostanem. Jednym z najczęściej występujących zaburzeń jest utrata piór, przyczyn takiego stanu rzeczy jest bardzo dużo.

Najczęściej hodowcy obserwują zjawisko wydziobywania piór. Może ono dotyczyć określonych części ciała (np. okolicy kloaki, grzbietu i gruczołu kuprowego) lub całego ciała (najczęściej w wyniku kanibalizmu). Wydziobywanie piór zwane jest pterofagią. Straty w produkcji drobiarskiej spowodowane wydziobywaniem piór przez ptaki na niektórych fermach wynosiły nawet 40-50% w skali roku. Pterofagia może mieć postać łagodną, która objawia się wydziobywaniem tylko końcówek piór przez ptaki, oraz postać ostrą. Ta ostatnia manifestuje się wydziobywaniem całych piór. Jest to manifestacja dominacji w stadzie drobiu nieśnego lub mięsnego. Zjawisko to może mieć miejsce u ptaków niezależnie od ich wieku oraz sposobu odchowu. W przypadku kur nieśnych obserwujemy je zazwyczaj pod koniec pierwszego okresu nieśności.

Bardzo często obserwujemy pterofagię w okresie opierzania się ptaków, czyli ok. 4. tyg. życia. Ptaki wydziobują sobie pióra w okresie wzrostu, jak i pióra już całkowicie wykształcone. W takiej sytuacji u ptaków młodych nie dochodzi do wykształcenia całości upierzenia, a u ptaków dorosłych pojawiają się miejsca całkowicie pozbawione upierzenia. Miejsca te, w przypadku ewentualnych uszkodzeń mechanicznych (np. ran), mogą stać się bramą dla wszelkiego rodzaju drobnoustrojów chorobotwórczych. Dodatkowo miejsca te są miejscem utraty ciepła przez organizm ptaka.

Drugim zjawiskiem patologicznym, który obserwujeny w lustracjach terenowych ferm drobiu jest Kanibalizm ptaków. Jest to ostra forma pterofagii, polegającą na wydziobywaniu przez ptaki całych piór, a nawet ich zjadaniu, co prowadzi do powstawania krwawiących ran. W konsekwencji w stadzie może dojść do samookaleczeń ptaków. Mimo dość powszechnego występowanie pterofagii i kanibalizmu, mechanizmy powstawania tych zjawisk nie są do końca poznane. Jak się okazuje, problemy te występują nawet w stadach o najwyższym stopniu zarządzania, profilaktyki i bioasekuracji. Wielu drobiarzy praktyków twierdzi, że zjawiska te są odruchami wyuczonymi. Według definicji, jeśli zachowanie takie wystąpi u jednego osobnika w stadzie to dość szybko rozprzestrzenia się na całe stado.

Na występowanie pterofagii i kanibalizmu wpływ ma wiele czynników, wśród których należy wymienić czynniki genetyczne, środowiskowe, behawioralne, żywieniowe oraz obecność patogenów czy pasożytów. Jednym z najważniejszych czynników żywieniowych, szczególnie dla kur niosek, jest pasza wysokoenergetyczna o niskiej zawartości włókna surowego. Dodatkowo udział tego czynnika wywiera większy negatywny wpływ na ptaki jeżeli pasza jest w postaci granulowanej, a ptaki mają trudności z dostępem do wody. System utrzymania ptaków też ma duży wpływ na kanibalizm. Zdecydowanie częściej zjawisko kanibalizmu występuje u ptaków odchowywanych w systemie klatkowym niż w systemie wolnowybiegowym. Kolejnym czynnikiem środowiskowym i hodowlanym, jest liczba gniazd do znoszenia jaj oraz oświetlenie w kurniku. Zbyt mała liczba gniazd oraz zbyt jasne oświetlenie w kurniku to czynniki predysponujące. Z obserwacji terenowych oraz własnych w kurnikach na fermach kur nieśnych i brojlerowskich wynika, iż bardzo często mamy do czynienia z początkiem kanibalizmu po wykonanych szczepień profilaktycznych w formie iniekcji.

Można ostrożnie sugerować, na podstawie wieloletnich obserwacji doświadczonych hodowców i producentów drobiu aby np. w czasie zabiegu szczepienia w kurniku było lekko przyciemnione niebieskie światło. Mówiąc o czynnikach genetycznych mam na myśli selekcję hodowlaną, która wyeliminuje w hodowli rasy i linie kur, które są predysponowane do pterofagii lub kanibalizmu. Istnieją przepisy oraz zalecenia, np. dyrektywy UE, które opisują dość dokładnie warunki odchowu ptaków w taki sposób, aby zminimalizować straty spowodowane pterofagią lub kanibalizmem. Jak wcześniej wspomniałem, czynnikiem sprzyjającym pterofagii i kanibalizmowi są inwazje pasożytnicze, a wśród nich inwazje wywołane przez ptaszyńca kurzego (Dermanyssus gallinae).

Jest to pasożyt zewnętrzny, który występuje u kur, bażantów, indyków, perliczek oraz u innych gatunków drobiu, ale także u ptaków wolnożyjących. Może występować u ptaków w każdym wieku i w różnych systemach chowu. Większość ptaszyńców lokuje się w pomieszczeniach dla drobiu w miejscach trudno dostępnych. Mogą występować w kątach ścian, w gniazdach do znoszenia jaj oraz np. na parapetach okiennych. Największą aktywność inwazyjną ptaszyńce wykazują w porach nocnych. Objawy chorobowe u ptaków zależą od stopnia inwazyjności oraz liczby ptaszyńców atakujących ptaki. Najwięcej pasożytów notuje się w miesiącach letnich, ale także zimą, kiedy pomieszczenia dla drobiu są ogrzewane.

Po ukąszeniu przez ptaszyńce u ptaków mogą występować objawy niedokrwistości, świąd, zaburzenia w zachowaniu się ptaków w postaci niepokoju lub bezsenności. U kur niosek występuje zahamowanie wzrostu i spadek masy ciała, znaczny spadek nieśności ( nawet do 40% ). Pióra są nastroszone, postrzępione i występuje wydziobywanie piór ze względu na świąd. Ptaszyńce mogą być wektorem innych patogenów, np. wirusów białaczki kur czy rzekomego pomoru drobiu. W celu skutecznej eliminacji pasożytów najczęściej stosowane są środki chemiczne z grupy akarycydów w formie oprysków pod bardzo wysokim ciśnieniem. Przed opryskiem należy dokładnie wysprzątać pomieszczenie dla drobiu i usunąć wszelkie pozostałości materiału biologicznego. Jego obecność w kurniki w znaczny sposób utrudnia działanie preparatów roztoczobójczych.

Bardzo ważną czynnością podczas zwalczania pasożytów jest zlokalizowanie wszystkich siedlisk tego pasożyta i dokładne ich wyczyszczenie. Istnieją również nieliczne preparaty do stosowania w obecności ptaków, jednak ich skuteczność jest nieco niższa w porównaniu ze skutecznością preparatów stosowanych w pustych pomieszczeniach. Dość częstym, ale pomijanym problemem jest wydziobywanie piór u kaczek. Uważa się, że podłożem tego są czynniki genetyczne oraz żywieniowe. U kaczek problemy genetyczne stanowią predyspozycje tych ptaków do bardzo szybkiego wzrostu. W związku z tym kaczki wymagają bardzo dobrze zbilansowanej paszy i większej zawartości białka.

Sprzyja to prawidłowemu wzrostowi przede wszystkim mięśni i rozwojowi prawidłowego upierzenia. Wpływ na taki stan rzeczy ma też odpowiedni poziom pierwiastków śladowych w paszy. Wszelkie zaburzenia w składzie paszy powodują u kaczek niepokój i wydziobywanie piór. Omówione w artykule problemy nie wyczerpują w całości zagadnień weterynaryjnych. Prawidłowy rozwój piór i całości upierzenia oraz brak zaburzeń w tym aspekcie zapewnia ptakom prawidłowy rozwój a także komfort w odchowie oraz nie powoduje żadnych strat ekonomicznych dla producenta drobiu.