Relacja z wykładów styczniowego seminarium pszczelarskiego

Śląski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Częstochowie Powiatowy Zespół Doradztwa Rolniczego w Będzinie oraz Stowarzyszenie Pszczelarzy w Dąbrowie Górniczej, byli organizatorami seminarium, które odbyło się 9 stycznia br. w budynku Centrum Aktywności Obywatelskiej Urzędu Miejskiego w Dąbrowie Górniczej.

Prezes Stowarzyszenia Tomasz Nowicki uroczyście rozpoczął część szkoleniową, witając hodowców pszczół, zaproszonych gości i prelegentów. Uczestnikami seminarium było 43 czołowych hodowców pszczół i producentów miodów. Śląski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Częstochowie, miał zaszczyt reprezentować jako prelegent i organizator, autor niniejszego artykułu.

Seminarium rozpoczęło się jako forum dyskusyjne: Stanisław Majda, Ryszard Witczak, Krzysztof Krawiec, Remigiusz Pogan, Stanisława Kaczmarzyk jako prelegenci wymieniali doświadczenia na tematy związane z aktualną problematyką w gospodarce pasiecznej, przygotowaniem bioasekuracyjnym oraz profilaktyką weterynaryjną.

Podsumowaniem forum była ożywiona dyskusja. Poniżej przedstawiamy streszczenie wykładów prezentowanych podczas seminarium. Uczestnicy z wielkim zainteresowaniem wysłuchali interesujących praktycznych zaleceń Prezesa Tomasza Nowickiego oraz dr wet. Doroty Łazarek-Tabor , którzy w swoich wystąpieniach przypominali jeszcze raz prezentowane w poprzednich spotkaniach seminaryjnych tezy: że chcąc optymalizować koszty związane z prowadzeniem

prawidłowej gospodarki pasiecznej musimy pamiętać by dążyć do utrzymania w naszych pasiekach rodzin silnych, zdrowych o wysokiej wydajności hodowlanej, są to podstawowe czynniki, decydujące o zyskowności i rentowności w naszej produkcji pszczelarskiej.W dalszej części wystąpienia prelegenta słuchacze zostali zapoznani z wybranymi zagadnieniami dotyczącymi zachowań pszczół, które mogą się zdarzyć się w styczniu, tzn. w okresie kiedy pszczoły mają spowolnione procesy życiowe i skupione są w kłębie i należy zachować ciszę wokół pasieki. Unikamy pukania, szczekania psów w bezpośredniej bliskości, głośnych zabaw dzieci oraz chodzenia obok uli po skrzypiącym śniegu.W dniach bez mrozu, pszczelarz może podsłuchiwać pszczoły, ale i tak nie jest w stanie im w żaden sposób pomóc. Jeżeli słyszymy że pszczoły huczą normalnie, oznacza że pszczoły są silne, jeżeli syczenie jest krótkie i ciche rodzina jest słaba. Gdy „wyją” nie mają matki. Gdy rodzina huczy równomiernie, brakuje im wody lub jest zbyt ciepło, jeżeli huczą na wysokich tonach jest im zimno, jeżeli cichutko, nie mają pokarmu.

Pszczoły potrzebują dużo powietrza, ale oddychają powietrzem przepływowym. W małych pasiekach przyciemniamy wyloty, by uchronić pszczoły przed wczesnym wylotem, nawet oczyszczającym, zwłaszcza gdy jest mroźno, mimo że na nasłonecznionym wylotku temperatura jest dodatnia. W związku z planowanym przez stowarzyszenie projektem szkoleniowym nt. „ Ratowanie rodzin pszczelich” uczestnicy seminarium, wymieniali swoje poglądy na temat literatury i dostępnych doniesień, z raportu zespołu ds. badań, amerykańskich badaczy, wynika, że połowa pszczelarzy zawodowych w 35 stanach ponosiła nadzwyczajnie wysokie straty w pasiekach, polegające na nagłej ucieczce pszczół z uli. W ciągu ostatnich 5 lat straty wzrosły do 35%, zginęło 10 milionów rodzin pszczelich wartych 2 miliardy USD. Obecnie wg. stanu na 2015 r. w USA jest 2.5 miliona rodzin pszczelich w porównaniu do 6 milionów w latach sześćdziesiątych. Z uwagi na główny objaw upadków i masowość ginięcia pszczół poza ulem, zjawisku temu nadano nazwę Colony Collapse Disorder (CCD),w Polsce Syndrom Masowego Ginięcia Rodzin Pszczelich. Charakterystyczne cechy CCD to nagłe niepowracanie pszczół zbieraczek do uli w okresie pożytku oraz brak przyczyny do zidentyfikowania zachowania. W typowym przebiegu CCD, po 2-3 tygodniowym wyginięciu zbieraczek na pożytku, w ulu pozostaje czerwiąca matka, młode pszczoły, czerw, oraz zapasy. W tych okolicznościach młode pszczoły szybko podejmują się funkcji zbieraczek i wkrótce giną. W dyskusji przyczyn, jakie prowadzą do powstania CCD na czoło wysuwa się dobrze podbudowana obserwacjami z natury teza, że zjawisko to jest wynikiem zatrucia pszczół środkami ochrony roślin.   Masowa chemizacja rolnictwa w Chinach doprowadziła do tak dużego niedoboru pszczół, że właściciele sadów muszą ręcznie zapylać kwiaty gruszy. Spośród innych dyskutowanych przyczyn CCD na czoło wysuwa się podejrzenie, że zjawisko to może być również powodowane : - brakiem odpowiednio zróżnicowanych pożytków, - niekorzystnym wpływem na pszczoły pyłku z roślin genetycznie zmodyfikowanych oraz - fal elektromagnetycznych emitowanych przez przekaźniki telefonii komórkowej. Na szczęście te dwa ostatnie przypuszczenia nie znajdują naukowego potwierdzenia. Wyniki badań, nie stwierdzają negatywnego wpływu pyłku modyfikowanej genetycznie kukurydzy na młode pszczoły. Pojawienie się CCD, jest w większości powodowane głownie czynnikami chemicznymi, oraz niedoborami pokarmowymi.Trzecią ważną przyczyną, to krzyżowanie pszczół, w dążeniu do maksymalnego podniesienia ich produktywności. Szczególnie w przypadku krzyżówek linii otrzymywanych w drodze chowu wsobnego. Wykazano bowiem, że: pszczoły dzikie są np. dwukrotnie oporniejsze na zatrucie niż pszczoły rasowe. Dowodem jest gwałtowny wzrost zakażeń wirusowych, bakteryjnych oraz grzybiczych u pszczół z objawami CCD. Czynnikiem dodatkowo sprzyjającym załamywaniu się wspomnianej odporności pszczół jest rosnące ubóstwo bazy pokarmowej pszczół. Musimy pamiętać by dążyć do utrzymania w naszych pasiekach rodzin silnych, zdrowych o wysokiej wydajności hodowlanej. Rodzina pszczela stanowi nierozerwalną całość, dlatego też zagadnienia zachorowań dotyczyć mogą matki pszczelej, czerwia w różnym wieku, mateczników oraz pszczół dorosłych i trutni. Rodzina pszczela jest organizmem biologicznym i traktowana jest jako podstawowa jednostka we wszystkich zabiegach hodowlanych i weterynaryjnych. Niestety nawet zdrowe rodziny pszczele, które spełniają nasze zamierzone oczekiwania produkcyjne narażone są na działanie bakterii, wirusów, grzybów, roztoczy i pasożytów. Ponieważ poziom posiadanej wiedzy i praktyki w dziedzinie bioasekuracji i profilaktyki jest zróżnicowany, stąd też mamy trudności w ograniczeniu do minimum prawdopodobieństwo pojawienia się niektórych chorób. Rasa i linia matek pszczelich ma określony wzorzec hodowlany, który charakteryzuje jej potomstwo. Umiejętność dostosowania odpowiedniej rasy i linii do warunków klimatycznych i poużytkowych, w których stacjonuje pasieka jest gwarancją uzyskania sukcesu w pracy z pszczołami. W podjęciu pozytywnego wyboru pomocne są wyniki oceny stacjonarnej i terenowej pszczół prowadzone przez Krajowe Centrum Hodowli Zwierząt. Rozprowadzane są matki nieunasienione, unasienione naturalnie na trutowisku i pasieczysku, inseminowane hodowlane o obustronnym pochodzeniu w tym matki reprodukcyjne zwane hodowlanymi i matki krzyżówki. Pasieki towarowe najczęściej zaopatrują się w matki użytkowe nieunasienione i krzyżówki w kojarzeniu międzyrasowym odznaczające się wysoką wydajnością miodową dzięki zjawisku heterozji pierwszego pokolenia. Nie zaleca się odchowu matek córek od tych krzyżówek, gdyż w kolejnym pokoleniu następuje rozszczepienie cech w konsekwencji mierna lub słaba jakość pokolenia pod względem wydajności miodowej i innych cech. Hodowcy nabywają matki reprodukcyjne o obustronnym pochodzeniu i sprawdzonej wartości genetycznej przodków. W rozrodzie matka pszczela utrzymywana jest w rodzinach matecznych stanowiących źródło larw zapłodnionych do produkcji matek córek oraz w rodzinach ojcowskich wychowujących trutnie do rozpłodu. Hodowca powinien dokonać wszelkich starań, aby matki wychowane: nieunasienione jak również unasienione były dobrej jakości, dorodne, zdrowe i płodziły liczne wartościowe potomstwo. Taki materiał hodowlany (matki pszczele) wprowadzony do pasieki gwarantuje podniesienie poziomu gospodarowania i osiąganie wymiernych korzyści z produkcji pszczelarskiej.

Naturalne warunki towarzyszące przyjęciu matki pszczelej to:

- dobra kondycja matki (dorodna i dożywiona) i jej rodzaj (nieunasieniona czy czerwiąca)

- duża ilość młodych łagodnych pszczół ulowych i karmicielek produkujących mleczko,

- podobieństwo rasowe, dopływ pokarmu (wziątek), pewny bez matek” – bez trutówek fizjologicznych
i mateczników ratunkowych, zdrowe pszczoły i zdrowa matka, pogodny dzień, okres poddawania
i praktyczne umiejętności pszczelarza. Mimo przestrzegania zasad i dostosowania warunków podczas poddawaniu matek pszczelich występuje ryzyko ich przyjęcia, natura rządzi się swoimi prawami, dlatego należy ze starannością i dokładnością odkrywać tajemnicę tych praw ściśle związanych z całą biologią rodziny pszczelej, a zwłaszcza matką pszczelą jako czynnika biologicznego.

Najistotniejsze cechy przekazywane przez czynnik biologiczny- matkę pszczelą to:

- pracowitość pszczół, która daje możliwości wykorzystania pożytku nektarowego,
spadziowego i pyłkowego

- zimotrwałość wykorzystanie pożytków wczesnych uwarunkowane jest dobrą zimowlą, dobrym rozwojem rodzin, który zapewnia plenna młoda matka -gwarantuje uzyskanie wysokiej wydajności miodowej, wyklucza utratę roju oraz eliminuje pracochłonność związaną z likwidacją nastroju rojowego i osadzeniem roju,

- łagodność utrzymywanego pogłowia w pasiece wpływa pozytywnie na przyjęcie matki, zapewnia komfort pracy podczas rutynowych przeglądów oraz gwarantuje bezpieczeństwo dla otoczenia dla ludzi i zwierząt gospodarskich

- zdrowotność i odporność na choroby pozwala rodzinę pszczelą utrzymywać w dobrej kondycji
i odpowiednim składzie biologicznym,  

- długowieczność –pszczoły żyjąc dłużej, dłużej pracują w okresie pożytkowym, a to wpływa na większą wydajność produkcyjną oraz lepiej zimują

- przeżywalność 100% zdrowego czerwiu zapewnia sukcesywne namnażanie się pszczół i zapewnia odpowiednią siłę rodzinie natomiast wystąpienie zmniejszającej się przeżywalności świadczy
o zjawisku zwanym inbredem, który występuje w przypadku chowu w pokrewieństwie oraz dostosowanie do wykorzystania pożytków, miejsce gromadzenia zapasów, ilości zużycia pokarmu, produkcja mleczka i wosku, gromadzenie pyłku, obronność roju, zachowanie się pszczół na plastrze, utrzymywanie porządku w ulu, kitowanie, skłonności do rabunku.

Na jakość rodziny pszczelej oraz na komfort pracy z pszczołami bezpośredni i pośredni wpływ ma jakość matki pszczelej, która zależy od metody i warunków wychowu, rodzaju (z cichej wymiany, ratunkowa, rojowa, hodowlana), wartości genetyczne, jakie odziedziczyła po przodkach, sposobu unasieniania i doboru par rodzicielskich oraz prawidłowego zagospodarowania.

Na zakończenie organizatorzy seminarium : ŚODR w Częstochowie i Stowarzyszenie Pszczelarzy w Dąbrowie Górniczej podsumowali działalność szkoleniową w roku 2018. Pierwszoplanowymi tematami były: wymieranie rodzin pszczelich, profilaktyka i bioasekuracja rodzin pszczelich, optymalizacja prac w gospodarce pasiecznej, praktyczne zalecenia, wymiana doświadczeń pszczelarzy i bieżące zagadnienia związane z aktualną problematyką.

Biorąc pod uwagę dużą frekwencję, wysoki poziom merytoryczny prelegentów, wykładów oraz zadowolenie uczestników, uważamy że seminaria, które odbyły się w roku 2018, za bardzo udane. Zaproponowana formuła seminariów pszczelarskich składająca się z części wykładowej oraz forum dyskusyjnego tworzyła zawsze, wielkie pole wymiany doświadczeń, spostrzeżeń, praktycznych rozwiązań między jej uczestnikami. Stanowi to dla nas najlepszy argument do organizowania podobnych imprez w najbliższej przyszłości. Wszystkich chętnych zapraszamy do współpracy na rzecz wspólnych i perspektywicznych działań na rzecz ratowania populacji pszczół i podnoszenia świadomości obywatelskiej „miody kupujesz pszczoły ratujesz”