Wprowadzenie

Nowe techniki genomowe (NGT) to innowacyjne metody modyfikacji genetycznych opracowane w ciągu ostatnich dwóch dekad. Jedną z najważniejszych z nich jest metoda CRISPR/Cas9, znana jako „nożyczki genetyczne”, pozwalająca na precyzyjne edytowanie genomu. Metoda ta przyniosła jej odkrywcom nagrodę Nobla w dziedzinie chemii w 2020 roku.

NGT różnią się od tradycyjnego pojęcia GMO (organizmy modyfikowane genetycznie), ponieważ nie polegają na wprowadzaniu obcych genów do organizmów. Z tego powodu produkty NGT nie budzą takich kontrowersji jak tradycyjne GMO, szczególnie w kontekście restrykcyjnych przepisów obowiązujących w Unii Europejskiej. Jednak ze względu na brak obcych genów produkty NGT trudno odróżnić od organizmów uzyskanych metodami konwencjonalnymi, co wymaga stworzenia nowych regulacji prawnych.

Założenia projektu rozporządzenia NGT

W lipcu 2023 roku Komisja Europejska przyjęła projekt rozporządzenia dotyczący roślin uzyskanych za pomocą ukierunkowanej mutagenezy i cisgenezy – technik umożliwiających modyfikację genów w obrębie tego samego gatunku. Wprowadzone zmiany mogłyby potencjalnie zajść naturalnie.

Projekt rozporządzenia dzieli rośliny NGT na dwie kategorie:

• NGT 1 – rośliny z maksymalnie 20 modyfikacjami w genomie, traktowane jak rośliny konwencjonalne (po uzyskaniu odpowiedniego statusu).
• NGT 2 – rośliny z większą liczbą modyfikacji, podlegające obecnym przepisom dla GMO z pewnymi łagodzeniami.

Rośliny NGT 1, po uzyskaniu statusu, będą oznaczane jedynie na etapie nasion, bez konieczności dalszego znakowania żywności i pasz. Wyjątkiem są rośliny odporne na herbicydy, które automatycznie trafiają do kategorii NGT 2 i są traktowane jak GMO.

Prace nad projektem

Prace nad projektem trwają od ponad półtora roku. Polska aktywnie uczestniczy w negocjacjach, dążąc do wprowadzenia poprawek, takich jak możliwość zakazywania upraw roślin NGT 2 przez państwa członkowskie. Parlament Europejski przyjął poprawki w kwietniu 2024 roku, w tym zakaz patentowania roślin NGT.

Patentowanie roślin NGT

Kwestia patentowania budzi kontrowersje. Polska obawia się, że opatentowane rośliny NGT mogą uzależnić rolników od zagranicznych koncernów. Dlatego Polska wspiera swobodny dostęp do materiałów hodowlanych zgodnie z zasadami Konwencji UPOV i unijnymi regulacjami.

Plany Polski na Prezydencję w Radzie UE

Od stycznia 2025 roku Polska przejmie Prezydencję w Radzie UE i dalsze prace nad rozporządzeniem. Polska dostrzega potencjał NGT w rozwijaniu rolnictwa w odpowiedzi na zmiany klimatyczne i wzrost populacji. Celem Polski jest znalezienie kompromisu między ochroną wynalazków a swobodnym dostępem do odmian hodowlanych.

Działania informacyjne

Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi zorganizowało szereg działań informacyjnych, w tym szkolenia, konferencje oraz przygotowanie broszur, aby przybliżyć tematykę NGT rolnikom i hodowcom. Polska będzie kontynuować te działania, wspierając innowacje w rolnictwie.