W produkcji roślin trzeba ograniczyć stosowanie środków ochrony roślin i nawozów. Niestety, pomidor w dużym stopniu jest atakowany przez choroby. Należy więc wybierać odmiany wykazujące tolerancję albo odporność na najczęściej spotykane choroby grzybowe (zaraza ziemniaczana, szara pleśń), bakteryjne (bakteriozy) i wirusowe (wirus mozaiki tytoniu). Zmniejsza się dzięki temu konieczność ochrony chemicznej.

Uwaga: na zarazę ziemniaczaną żadna odmiana pomidora nie jest odporna!

Pod względem długości okresu wegetacji, liczony od posadzenia rozsady do dojrzewania rozsady na pierwszym gronie, odmiany pomidora dzieli się następująco:

bardzo wczesne - pierwsze owoce można zbierać po 35-45 dniach od posadzenia, najczęściej są to odmiany karłowe

wczesne – 50-60 dni

średnio- wczesne – 65-75 dni

średnio-późne – 80-90 dni

późne – 90-100 dni

Warunki klimatyczne są w ostatnich latach zmienne i odmiany zatraciły cechę ściśle określonego terminu dojrzewania, zwłaszcza średnio-wczesne i średnio-późne. Lepiej kierować się określeniem wczesności niż podaną ilością dni.

Wcześniejsze odmiany to mniejsze prawdopodobieństwo porażenia przez zarazę ziemniaczaną a co jest z tym związane -  możliwość ograniczenia ilości stosowanych środków ochrony roślin. Z tego względu do produkcji polecane są odmiany bardzo wczesne i wczesne, w mniejszym stopniu odmiany średnio-wczesne, a najmniej przydatne są odmiany średnio-późne i późne.

Z punktu widzenia uprawy pomidora, ważny jest podział według osiąganego wzrostu. Od niego zależą prace pielęgnacyjne. Im silniej rosnące rośliny, tym można uzyskać większe owoce. Ich potrzeby wodne i pokarmowe są jednak większe. Odmiany:

karłowe - do 60 cm, zwane również samokończącymi, bo ich wzrost ograniczony jest genetycznie. Po wytworzeniu 2-4 gron łodyga kończy się kwiatostanem. Odmiany te dzieli się dodatkowo na: wiotkołodygowe i sztywnołodygowe. Ogólnie u pomidorów odmian niskich, w strefie na powierzchni gleby, panuje większa wilgotność i większe zagęszczenie pędów i liści. To sprzyja występowaniu chorób grzybowych częściej, niż u odmian wysokich.

Odmiany sztywnołodygowe są wzniesione i często mniej porażane przez choroby grzybowe a owoce są narażone w mniejszym stopniu na gnicie, gdyż w większości utrzymywane są nad powierzchnią gleby. U odmian wiotkołodygowych pędy szybko uginają się pod ciężarem owoców i opadają na ziemię.

Owoce pomidora odmian karłowych są mniej wystawione na słońce. Lepiej okryte liśćmi rzadko zagrożone są oparzelizną słoneczną powstałą na skutek nadmiernego oświetlenia słonecznego.

wysokie - powyżej 60 cm, ich  wzrost ograniczony jest jedynie warunkami uprawy. Mogą wykształcać pęd główny prawie nieskończonej długości. Tę cechę wykorzystuje się w komercyjnej uprawie szklarniowej.

Wymagają zazwyczaj podpory. Przywiązuje się je do pojedynczych palików lub sznurków podwiązanych do drutów rozciąganych nad roślinami. Rośliny prowadzi się na 1-2 pędy, rzadziej na 3. Systematycznie trzeba usunąć ciągle wyrastające z kątów pędy boczne, tzw. wilki. Najlepiej usuwać jak najmniejsze, takie, które można już uchwycić w palcach. Większe, usuwane później bardzo osłabiają roślinę. Poza tym, im większa rana po uszczyknięciu, tym większe wrota infekcji patogenów chorobotwórczych.

Wskazane jest również obrywanie dolnych, starszych liści, aby owoce stopniowo dojrzewały. Pomidory wysokie wymagają ogławiania wierzchołków wzrostu. Dzięki temu zabiegowi ostatnie grona owoców zdążą dorosnąć i dojrzeć.

Przeciwstawnie do odmian karłowych, odmiany wysokie pomidora - nie są zarażane tak silnie chorobami odglebowymi ale częściej występuje oparzelizna słoneczna owoców a nawet liści.

Odmiany dzielone ze względu na wielkość owoców

Wielkoowocowe – zawiązują w gronie do 7 owoców o przeciętnej masie 180-250g. Większość tych odmian należy do wysokich, choć spotyka się je również w karłowych. Wyróżnia się owoce kulisto-spłaszczone, sercowate (tzw. bawole serca). Odmiany wielkoowocowe mają wysokie wymagania pokarmowe i potrzebują zbilansowanego odżywiania (stosowania nawozów wieloskładnikowych). Inaczej – trudno utrzymać odpowiedni stosunek liści do owoców. Efektem tego jest zrzucanie zawiązków kwiatowych lub osłabienie roślin i szybkie zakończenie owocowania.

Średnioowocowe – do grupa o najbardziej zróżnicowanych wielkościach i kształtach. Masa owoców osiąga 120-180g.. Szybciej dojrzewają i nie ulegają tak bardzo zniekształceniom. Naturalną cechą tej grupy jest dobry stosunek masy wegetatywnej (zielonej) do generatywnej (kwiaty, owoce). Są mniej problematyczne w uprawie i lepiej rosną w warunkach słabszego odżywiania. Należą do nich pomidory wysokie i karłowe (sztywno – i wiotkołodygowe), oprócz super karłowych i zwisających.

Małoowocowe – to głównie odmiany karłowe o masie owoców 80-100g należące do odmian bardzo wczesnych i wczesnych. W czasie owocowania są mało wymagające. Zawiązują  owoce regularnie i szybko dojrzewają. Z rośliny uzyskuje się mniejszy plon niż u dwóch powyżej opisanych grup.

Drobnoowocowe: koktajlowe, cherry, porzeczkowe to obszerna grupa o bardzo małych owocach. Wywodzą się w prostej linii od dzikich form. W większości cechują się silnym wigorem. Przy uprawie w polu zaleca się palikowanie, choć dają dobry plon zdrowych owoców nawet w uprawie bez palików. Zaleca się jednak skracać ich pędy boczne, aby zapewnić intensywne owocowanie.

Odmiany dzielone ze względu na barwę owoców

Barwa owoców pomidora jest zielona, natomiast inne kolory pojawiają się przy dojrzewaniu owoców. Dojrzewanie owoców pomidora jest możliwe dzięki wytwarzanemu przez nie etylenowi. Dzięki niemu zachodzą procesy, w wyniku których barwnik zielony (chlorofil) zanika a wzrasta synteza karotenoidów: czerwonego (likopen), pomarańczowego (beta-karoten, czyli prowitamina A), różowego (gamma-karoten), żółtego (luteina i zeaksantyna). Niekiedy w trakcie dojrzewania pojawiają się smugi lub całkowite wybarwienie skórki na fioletowo – to antocyjany. Owoce zmieniają barwę zieloną na właściwą dla danej odmiany. W tym czasie dojrzewają też nasiona.

Czerwony to najczęstszy kolor owocu pomidora. To właśnie charakterystyczny kolor gatunku. Im ciemniejszy kolor czerwony, tym więcej w owocu likopenu, a mniej beta-karotenu. Najwięcej likopenu i mało beta-karotenu mają owoce określane jako purpurowe lub czarne.

Malinowy pomidor ma dużo różowego  gamma-karotenu a mało barwników żółtych.

Pomarańczowy pomidor – w nim „działają” geny, które ograniczają powstanie w owocu likopenu. U jednych odmian wytwarza się dużo beta-karotenu, u innych – prolikopen o barwie pomarańczowej. Cechuje je wyższa zawartość witaminy A.

Żółty pomidor – zawiera mniej likopenu niż pomidory czerwone ale za to więcej witaminy C.

Odmiany dzielone ze względu na kształt owoców

Kuliste – często bardzo soczyste, z dużą ilością galarety, o skórce łatwo odchodzącej. Dobrze  utrzymują zawiązki, więc nie ma wśród nich ogromnych owoców. Szybko dojrzewają i rzadko ulegają zniekształceniom. Zazwyczaj mają nutę kwasowości. Przeznaczenie: soki, sosy, przeciery, potrawy gotowane.

Owalne (śliwkokształtne i wydłużone)  -  są mniej soczyste niż inne lecz mają miąższ zwarty, mało nasion i dużo ekstraktu. Ten ostatni nadaje lepszy smak owocom. Zalety: dobra trwałość przechowalnicza i odporność na uszkodzenia podczas transportu.

Owoce o kształcie papryki wielkoowocowej – prawie zupełnie nie mają galarety. Komory są puste a w przekroju owoce wyglądają jak papryka. Decyduje o tym gen „super puff ”, który nie aktywuje się w innych odmianach. Może uwidaczniać się w pomidorach żebrowanych, szczególnie sakiewkowych oraz wydłużonych. Pustowatość komór  wspomagają warunki, które nie sprzyjają zapylaniu kwiatów: słabe światło, susza, długotrwała i wysoka wilgotność powietrza w czasie kwitnienia.

Owoce o kształcie spłaszczonej kuli i sercowate – mają zwarty miąższ oraz cienką i przylegającą  skórkę. Nazwane są kanapkowymi i sałatkowymi. Łatwo się je kroi, mają mało nasion lub są one drobne. Nie wypada z nich galareta. Z powodu trudno odchodzącej skórki, nie przeznaczane są na przetwory tylko do bezpośredniego spożycia.

Ważniejsze cechy odmianowe

Cenną zaletą odmianową jest tolerancja na niesprzyjające warunki atmosferyczne, przede wszystkim po wysadzeniu rozsady, jak również w fazach kwitnienia i zawiązywania owoców.

Partenokarpia – tworzenie kwiatów bez zapylenia. U  niektórych odmian pomidora występuje częściowa partenokarpia. Odmiany partenokarpiczne są zwykle tolerancyjne na niskie temperatury i gwarantują wyższe plony.

Pękanie owoców ma związek z wahaniami wilgotności gleby oraz z opóźnieniem zbioru. To  ważna cecha produkcyjna. Odmiany odporne na pękanie są łatwiejsze do zbioru i mogą być uprawiane w gorszych warunkach a ich plon jest dobry jakościowo.

L.S.L.  – gen trwałości owoców posiadają niektóre odmiany. Dzięki niemu, owoce po dojrzeniu mogą pozostać na roślinie przez 4 tygodnie, bez pogorszenia ich jakości.

Każdego roku zwiększa się liczba odmian pomidora. Wiele jest mieszańców heterozyjnych (F1) cechujących  się lepszym wyrównaniem i wigorem roślin, wyższą plennością i często większą odpornością na choroby i szkodniki.

Pomidory gruntowe są w większości przeznaczane do przetwórstwa, bowiem preferowane są odmiany o wysokiej zawartością suchej masy, ekstraktu i barwników. Przy zbiorze mechanicznym owoców, ważną cechą charakterystyczną odmiany jest dodatkowo jednolite dojrzewanie. Celem uzyskania dobrej jakości owoców oraz  niezawodności ich uprawy polecane są odmiany odporne lub tolerancyjne na choroby i niesprzyjające warunki środowiska.

Źródło: Metodyka Integrowanej Ochrony Pomidora w Uprawie Polowej InHort 2016

               Metodyka Integrowanej Produkcji Pomidorów Gruntowych PIORIN 2020

              Uprawa warzyw – Szczecin 1993 -  Eugeniusz Kołota , Marian Orłowski

              Zdjęcia są z Pixabay